Page Text
________________
૪૪
પ્રથમ પ્રકાશ.
વસ્તુઓને સમાસ આ બેની અંદર થઈ શકે છે. જીવ, અજીવ, આશ્રવ, સંવર, બંધ, નિર્જરા અને મોક્ષ; આ સાત તત્ત્વા પણ કહેવાય છે. અથવા પુણ્ય પાપને આશ્રવમાં સમાવેશ ન કરતાં જુદાં ગણવામાં આવે તેા નવ તત્ત્વો કહી શકાય છે. જીવ કહે કે આત્મા કહે તે પર્યાયવાચક આત્માનું જ નામ છે. જીવા એ પ્રકારના કહી શકાય છે. એક સંસારના અને બીજા મેાક્ષના, કર્માથી ઘેરાએલા અને તેથી જ નાના પ્રકારના શીરાને ધારણ કરનારા જીવાને સંસારી જીવા કહેવામાં આવે છે.
સંસારી જીવાના એ વિભાગેા છે. એક ત્રસ અને બીજા સ્થાવર. ત્રાસ પામે, તડકેથી છાંયે આવે, છાંયાથી તડકે જાય, સુખ દુઃખાદિના જેને પ્રગટ અનુભવ થાય, તે ત્રસ જીવેા. તેઓના એ ઈંદ્રીય ત્રણ ઇંદ્રિય ચાર ઇંદ્રિય અને પંચેન્દ્રિય એવા ભેદો ઇં દ્રિયના ભેદથી થઇ શકે છે. જેને એ ઇંદ્રિ હોય તે બે ઇંદ્રિય કહેવાય છે. શરીર જીભ
શરીર અને જીભ અને નાસિકા આ
ત્રણ ઇંદ્રિએ હાય તે ત્રણ ઈંદ્રિય કહેવાય છે. શરીર, જીભ, નાસિકા અને નેત્ર હોય તે ચૌરે દ્રિય કહેવાય છે. અને શરીર, જીભ, નાસિકા નેત્ર તથા કાન હોય તે પંચેન્દ્રિય કહેવાય છે. તેનાં ઉદાહરણા અનુક્રમે બતાવે છે. શ’ખ, કેાડા, પુરા, જળા, અળશી વિગેરે એઇંદ્રિય જીવા. જી, માકડ, ઉધેડ્ડી, ધાનનાકીડા, વિષ્ટાના કીડા અને મકાડા, વિગેરે તઇ દ્રિય જીવો. પતંગી, માખી ભ મરા, ડાંસ, વીંછી, તીડ વિગેરે ચારે દ્રિય જીવા; જળમાં ચાલનાર માછલાં વિગેરે, પૃથ્વી ઉપર ચાલનાર બે પગ અને ચાર પગવાળાં જનાવરા, પેટે ચાલનાર સર્પાદિ, હાથે ચાલનાર નોળીઆ પ્રમુખ આકાશમાં ઉડનાર સર્વ જાતનાં પંખીઓ, મનુષ્યા, દેવા, અને નારકી (નરકના જીવા) આ સર્વે પાંચઇ દ્રિયવાળા કહેવાય છે. એ ઇંદ્રિયથી પાંચ ઇંદ્રિય સુધીના જીવેા ત્રસ કહેવાય છે.
સ્થાવર–પૃથ્વીની અંદર જીવ છે, પાણીની અંદર જીવ છે, અગ્નિમાં જીવ છે, વાયરામાં જીવ છે, ને વનસ્પતિમાં જીવ છે. આ પાંચે જાતના જીવા સ્થાવર કહેવાય છે. તેઓ સ્વભાવથી
| SR No. | 006022 |
| Book Title | Yogshastra |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Kesharsuri |
| Publisher | Balchand Sakarchand Shah |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 416 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |