Page Text
________________
ષષ્ટ પ્રકાશ. મનની અશાન્તિને એક પંચમાંશ જીતાઈ જઈ કેટલીક અપૂર્વ શાન્તિ અનુભવાશે.
આ પ્રકારે બહારથી આવતા મધુર સ્વરવાળા શબ્દ કે કઠોર ઉચ્ચારવાળા શબ્દ તરફ-કણેન્દ્રિય તરફ જતું મન અટકવાથી તે શાન્ત થશે. પ્રશાન્ત કરવાને કે શ્લેકમાં લખેલ નિશ્ચલ મન કરવાને એવા શબ્દથી વધી અંતરમાં આવતા વિચારને પણ ઉપર પ્રમાણે અટકાવવા જોઈએ.
૨. રૂપના નામના વિષયમાંથી ચક્ષુઈદ્રિય અને મનને આકર્ષવાને ઉપાય. કેઈ વિષય સુરૂપ કે સુંદર હોય છે, કોઈ કુરૂપ કે બેડોળ હોય છે. આ મનોજ્ઞ અને અળખામણું રૂપ તરફ ચક્ષુઇદ્રિયને દૂર કરવાને ચક્ષુઓને પ્રત્યાહાર કરતી વખતે બંધ કરવી, એટલે બહા૨નાં તમામ પદાર્થ દેખાતા બંધ થશે. આટલું કર્યાથી બહારના દશ્ય પદાર્થમાં ભટકતી આંખ અટકી, એટલું જ નહિ પણ મન પણ કેટલેક અંશે અટકશે; પરંતુ અંતરમાં જે પદાર્થ આંખ ઉઘાડી હોય ત્યારે દેખાય, એવા પદાર્થો સંબંધી જ્યાં સુધી વિચારો આવે ત્યાં સુધી મન નિશ્ચલ નહીં થાય અને એ મન નિશ્ચલ નહીં થાય ત્યાં સુધી તે ધર્મ ધ્યાનને માટે યેવ્ય પણ નહિ થયું, માટે આંખ મીચ્યાં પછી દશ્ય પદાર્થ સંબંધી વિચારો આવે તે પણ દૂર કરવાને હુકમ કરે. તે છતાં તેવા વિચાર આવે તે પુનઃ પુનઃ પ્રયત્ન કરવો. એમ અત્યંત શાંત થવાથી મનને નિશ્ચલ કરી શકાશે.
૩. ગંધ નામના વિષયમાંથી ઘાણંદ્રિય અને મનને ખેંચી લેવાનો ઉપાય.
ગંધ પણ બે પ્રકારના છે. સુરભિ અને દુરભિ, અથવા સુગંધ
અને દુર્ગધ.
- જેમ કાનને પુમડાથી અને અખને પિપચાથી બધ કરી બહારના શબ્દ અને રૂપને અટકાવાય છે, તેમ નાકને સુગંધ દુર્ગધથી અટકાવવું મૂકેલ છે માટે પ્રત્યાહાર કરતી વેળા કોઈ એવું સ્થાન પસંદ કરવું કે જ્યાં વિશેષ કરી સુગંધ દુર્ગધ ન આવે. આમ કરવાથી નાસિકા ઇંદ્રિય તરફ મન જતું અટકશે. પરંતુ ધર્મ ધ્યાન રોગ્ય એવું નિશ્ચલ મન કરવાને માટે સુગંધી દુર્ગધી પદાર્થના વિચારોને પણ ઉપર પ્રમાણે અટકાવવા, એજ પ્રશાંત બુદ્ધિવાળા શબ્યુનું કાર્ય છે.
| SR No. | 006022 |
| Book Title | Yogshastra |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Kesharsuri |
| Publisher | Balchand Sakarchand Shah |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 416 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |