Page Text
________________
છેત્યાહાર.
શબ્દ, રૂપ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ એ પાંચે વિષયમાંથી ઇઢિયે સાથે મનને પણ બરાબર ખેંચી લઈ અત્યંત શાંત બુદ્ધિવાળે ધર્મધ્યાન કરવા માટે મનને નિશ્ચલ કરી રાખવું.
વિવેચન–શબ્દ, રૂપ, ગંધ, અને સ્પર્શ, એ પાંચ વિષયમાંથી મનને કાઢી લેતાં બુદ્ધિ શાંત થઈ રહે છે, અને એ પાંચે વિષયે સંબંધે મનમાં આવતા વિચારોમાંથી મને મોકળું કરતાં બુદ્ધિ અત્યંત શાંત થઈ રહે છે. એનું જ નામ પ્રશાન્ત બુદ્ધિવાળા થવું. માટે પ્રથમ બાહ્ય વિષમાંથી અને પછી અંતરમાં આવતા એ વિષય સંબંધી મનને છૂટું પાડી અત્યંત શાંત બુદ્ધિવાળા થઈએ તેજ મન નિશ્ચલ થાય છે અને એવા નિશ્ચલ મન વડેજ ધર્મધ્યાન યથાર્થ કરાય છે, માટે આપણે આંતર બહાર પ્રત્યાહાર કેમ કરે, તે પ્રથમ જાણું પછી ક્રિયામાં મૂકવું જોઈએ.
૧ શબ્દ નામના વિષયમાંથી શ્રોત્ર ઈદ્રિય અને મનને ખેંચી લેવાને ઉપાય.
શબ્દ બે પ્રકારના છે. એક સુસ્વરવાળા અને બીજા દુઃસ્વરવાળા. સુસ્વરવાળા શબ્દ કે દુ:સ્વરવાળા શબ્દો મનોબેંદ્રિય એટલે કણે દ્રિયમાં હોય તેજ તે સંભળાય છે. આ વાતને સૈ કેઈને અનુભવ હવે થઈ ગયા છે કે આપણું મન જ્યારે બીજી કઈ બાબતમાં રેકાયું હોય અને પાસે ગમે તે વાત થતી હોય અને આપણા કાન ઉઘાડા હોય તે પણ આપણે સાંભળતા નથી. તેમજ આપણી આંખ ઉઘાડી હોય તે પણ આપણે જતા નથી) માટે મન જે શ્રોત્રંદ્રિય તરફ વળતું ન હોય તે શબ્દ સંભળાતે નથી એ વાત તે નિશ્ચય છે. આટલા માટે પ્રશાન્ત બુદ્ધિ કરી ધર્મધ્યાનના અભિલાષીઓએ પ્રથમ તે શ્રોત્રંદ્રિય તરફ સુસ્વર કે દુઃસ્વર ન આવે એટલા માટે કાનમાં પુમડાં રાખવાં, એટલે મન શબ્દ સાંભળવા તરફ વળતું અટકી કંઈક શાન્ત થશે. હવે જે તે છતાં શબ્દ સાંભળવાના અંદર વિચાર કરે તે તેને ડીવાર હકમ કર્યા કરે કે સાંભળ મન ! હમણાં તારે ધર્મધ્યાન કરવાના કાર્યમાં રોકાવાનું છે. માટે શબ્દ સાંભળવાના વિચારે તારે અંદર પણ ન કરવા. તે છતા ગોલા કે લબાડ માણસોની પેઠે વિચાર કર્યા કરે તે તેને હડસેલી દૂર કરવામાં થોડા વખત રોકાવું. આમ કરતાં કર્ણપ્રિય કે શ્રોત્રંદ્રિયમાંથી મન જતું અટકાશે, એટલે મન નિશ્ચલ થઈ, અહર્નિશ પ્રવત
| SR No. | 006022 |
| Book Title | Yogshastra |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Kesharsuri |
| Publisher | Balchand Sakarchand Shah |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 416 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |