Page Text
________________
૨૨૦
ચતુર્થ પ્રકાશ अनशनमौनोदयं वृत्तेः संक्षेपणं तथा। रसत्यागस्तनुक्लेशो लीनतेति बहिस्तपः ॥ ८९ ॥ प्रायश्चित्तं वैयाकृत्यं स्वाध्यायो विनयोऽपि च । व्युत्सर्गोऽथ शुभं ध्यानं षोडेत्याभ्यंतरं तपः ।। ९० ॥ दीप्यमाने तपोवहीं बाह्ये वाभ्यंतरेपि च । यमी जरति कर्माणि दुर्जराण्यपि तत्क्षणात् ॥ ९१॥
સંસારનાં બીજભૂત (કારણભૂત) કર્મોનું આત્મપ્રદેશથી કરવું થતું હોવાથી તેને સિદ્ધાંતમાં નિર્જરા કહી છે. તે બે પ્રકારની છે. સકામનિર્જરા અને અકામનિર્જરા. (આ ક્રિયાથી મારાં કર્મોને ક્ષય થાઓ. આવા આવા અભિલાષથી ઉપયોગ પૂર્વક પ્રદેશે રસને અનુભવી કર્મ પુદગલનું પરિશાટન કરવું તે સકામ નિર્જર, અને કર્મથી મુક્ત થવાની ઈચ્છા સિવાય (ટાઢ, તાપ, ભૂખતરસાદિથી) આત્મપ્રદેશે રસ અનુભવી કર્મ પુદગલોનુ નિર્જરવું તે અકામનિર્જરા). આ સકામ નિર્જરા સાધુઓને તથા સમ્યકત્વ ધારણ કરનાર ગૃહસ્થાને હોય છે અને એકેદ્રિયાદિ બીજા પ્રાણિઓને અકામ નિર્જ રા હોય છે. કેમકે ફલની માફક કર્મોને પાક પણ બે પ્રકારે થાય છે એક સ્વભાવથી અને બીજો ઉપાયથી. (જેમ ફલને ઘાસ પ્રમુખની ગરમીમાં નાખવાથી પાકી જાય છે અને વૃક્ષ ઉપર પણ પાકે છે તેમ કર્મો પણ એક તે સ્વાભાવિક કાળે કરી નિર્ભરે છે ત્યારે બીજા ઉદીરણું પ્રમુખ ઉપાયોએ કરી નિર્જરાય છે. માટે કર્મોને પાક બે પ્રકારે કહેવામાં આવ્યો છે. એક સકામ અને બીજો અકામ). દષ્ટાંતપૂર્વક સકામ નિર્જરાનો હેતુ બતાવે છે કે, જેમ મેલવાળું સોનું હોય પણ દેદીપ્યમાન અગ્નિમાં નાખવાથી તે વડે શુદ્ધ થાય છે, તેમ જીવ પણ અશાતા વેદનીયાદિ કર્મોએ કરી દેષયુક્ત છે, છતાં તપસ્યા રૂપ પ્રબળ અગ્નિવડે કરી શુદ્ધ થાય છે, કેમકે તપસ્યા નિર્જ રાનું કારણ છે. તે તપ બાહ્ય અને અત્યંતર એમ બે પ્રકાર છે. બાહ્ય તપ, અનશન, ઉદરી વૃત્તિસંક્ષેપ, રસત્યાગ, શરીરકલેશ અને સંલીનતા એમ છ પ્રકાર છે અને અત્યંતર તપ, પ્રાયશ્ચીત, વૈયાવચ્ચ, સ્વાધ્યાય, વિનય, કષાયત્યાગ અને શુભ ધ્યાન એમ છે પ્રકાર છે. આ બાહા અને અત્યંતર તપરૂપ અગ્નિ પ્રદીપ્ત થયે છતે
| SR No. | 006022 |
| Book Title | Yogshastra |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Kesharsuri |
| Publisher | Balchand Sakarchand Shah |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 416 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |