________________
૨૭
સંસારી ભાવનાનું સ્વરૂપ,
સંસાર ભાવનાનું સ્વરૂપ. श्रोत्रियः श्वपचः स्वामी पतिर्ब्रह्मा कृमिश्च सः। संसारनाटये नटवत् संसारी हंत चेष्टते ॥ ६५ ॥ न याति कतमां योनि कतमां वा न मुंचति । संसारी कर्मसंबंधा-दवक्रयकुटीमिव ॥ ६६ ॥ समस्तलोकाकाशेऽपि नानारूपैः स्वकमभिः । वालाग्रमपि तन्नास्ति यन्न स्पृष्टं शरीरिभिः ॥ ६७॥
આ સંસારની અનેક નિઓમાં પરિભ્રમણ કરવારૂપ નાટક કર્મમાં નટની માફક સંસારી જી ચેષ્ટા કરે છે. અહો ! તેમાં વેદને પારગામી પણ મરી કર્મવેગે ચંડાળ થાય છે. સ્વામી મરીને સેવક થાય છે, અને પ્રજાપતિ કમી આદિપણે ઉત્પન્ન થાય છે. સંસારી છે કર્મના સંબંધીથી ભાડાની કોટડીની માફક કઈલેનિમાં પ્રવેશ કરતા નથી કે કઈ નિને ત્યાગ નથી કરતા? અર્થાત દરેક સ્થળને ત્યાગ કરે છે અને તેમાં પ્રવેશ પણ કરે છે. આ સમસ્ત લોકાકાશની અંદર એક વાળાગ્ર જેટલો પણ એ ભાગ નહિ મળી શકે કે પોતાના કર્મો વડે અનેક રૂપ ધારણ કરી આ પ્રાણી ઓએ તે સ્થળને સ્પર્શ ન કર્યો હોય. (એમ સંસારપરિભ્રમણના સંબંધમાં વિચારવું તે સંસાર ભાવના). ૬૫-૬૬-૬૭.
વિવેચન-સંસારી જ નરક તિર્યંચ મનુષ્ય અને દેવ એમ ચાર પ્રકારનાં છે, પ્રાયે સર્વ જીવ દુઃખથી ભરપૂર અને કર્મ સંબં. ધથી પીડાયેલા આ જગમાં પરિભ્રમણ કર્યા કરે છે.
પહેલી ત્રણ નરકમાં શીત અને પાછળની ચાર નરકમાં ઉષ્ણુ વેદના નરકના જી અનુભવે છે. જે નરકની ઉષ્ણતામાં લોઢાને પર્વત નાખવામાં આવ્યું હોય તે તે પણ પીગળી જાય. તેટલી ગરમી ત્યાં નરકના જીવો સહન કરે છે. તેમજ અન્ય અન્ય શ્રેષ ભાવથી કે પૂર્વના વૈરથી મારામારી કરી નારકીએ દુઃખી થાય છે. વળી પરમાધામી દેવો તેને દુઃખ આપે છે. આમ ત્રણ પ્રકારનાં દુઃખોને ભોગવતા નારકીના છ દુઃખે જીવે છે. - તિર્યંચગતિમાં પૃવિપણે ઉત્પન્ન થયેલા અને હળાદિકે વિદારવે કરી, પાણીના પ્રવાહમાં ભીંજાવે કરી, અગ્નિથી દહન કરે કરી,
