________________
વિશેષતઃ કુદેવનાં લક્ષણે બતાવે છે. વિવેચન અત્યારની ફેનેગ્રાફની નવીન શેધથી માનવામાં આવતું હોય કે પુરૂષના પ્રયત્ન સિવાય શબ્દોચ્ચાર થાય છે, તે તે માનવામાં ભુલ છે, કારણ કે ફેનેગ્રાફમાં જે શબ્દ રોકવામાં આવ્યો છે, તેને પણ ઉચ્ચાર કરનાર કોઈ પણ તાલુ, હઠ અને પ્રયત્ન કરનાર જીવ સિવાય ઘટતું નથી, અને આવાં વચને પણ જે પ્રમાણિક પુરૂષ, અજ્ઞાનાદિ દેષ રહિત હેય, તેનાંજ યથાર્થ ગણાય છે. માટેજ ઉપર કહેવામાં આવ્યું છે કે પ્રયત્ન સિવાય વચન સંભવતું નથી અને તે પ્રમાણિક પુરૂષનાં વચન હોવાં જોઈએ.
પુરૂષ સિવાયના વચનનું અસંભવિતપણું બતાવી સર્વજ્ઞ સિવાયના પુરૂષનું કહેલું વચન અપ્રમાણ
છે તે બતાવે છે.
मिथ्यादृष्टिभिराम्नातो हिंसाथैः कलुषीकृतः । स धर्म इति वित्तोपि भवभ्रमणकारणम् ॥ १२ ॥
મિથ્યાષ્ટિઓએ પ્રતિપાદન કરેલ, તથા મુગ્ધ બુદ્ધિવાળા પ્રાણીઓમાં ધર્મપણે પ્રસિદ્ધિ પામેલો ધર્મ ભવભ્રમણના કારણે રૂપે છે, કેમકે તે હિંસાદિ દેથી દૂષિત થએલે છે. ૧૩.
વિવેચન-સર્વજ્ઞનું વચન પ્રમાણ હોય છે, અને તે સિવાયનાનું કહેલું પ્રમાણ નથી, એમ કહેવાનું કારણ એ છે કે સર્વજ્ઞ દરેક કાર્યની સર્વ બાજુઓને પૂર્ણપણે જાણે છે અને એમ પૂર્ણ રીતે જાણ નિશ્ચય કરી કહેલું વચન અસત્ય થતું નથી, પણ કઈ કાર્યની એક બાજુ જાણુ બીજી બાજુઓ છેજ નહિ, એમ જેનાર અને કહેનાર ખેટે છે. આ પ્રમાણે કહેનારે બીજી બાજુ જોએલી ન હોવાથી તેનું કહેવું એક બાજુનું સત્ય છે, પણ બીજી સર્વ બાજુઓનું અસત્ય છે. અને આ એક બાજુનું સત્ય પણ પરિપૂર્ણ ન હોવાથી યા બીજી બાજુઓને અસત્ય કહેતાં હોવાથી થોડું સાચું; પણ બીજી બાજુ અસત્ય હોવાથી અસત્ય ગણાય છે.
