________________
७२
પ્રથમ પ્રકાશ. કેટલાએક સારા વિચાર કરવા તેને મને ગુપ્તિ કહે છે, આ કલ્પના કરવાને હેતુ તેમને એ મળે છે કે વચનગુપ્તિ અને વચનસમિતિ એ, જેમ મૌન કરવું, અને સત્ય, પથ્ય, મિત વિગેરે સારું બોલવું વિગેરે કારણથી ભિન્ન પડે છે તેમ મનમાં નથી. તેઓને હું જણાવીશ કે જુઓ અહીં મનને તે સમિતિ ગુપ્તને ભેદ નથી પાડે, પણ કલ્પસૂત્રમાં મને સમિતિ અને મને ગુપ્તિ એ પ્રકટ ભેદ પાડેલો છે. તે પાઠ મહાવીર સ્વામીના દીક્ષા ગ્રહણ કર્યા બાદ તેમની સ્થિતિનું, યા તેમની પ્રવૃત્તિનું વર્ણન આપતાંજ આપવામાં આવે છે, અને અહીં જે કે પ્રગટ સમિતિગુપ્તિને ભેદ નથી આયે, તે પણ વિમુક્લની, સમજે યુતિકિત આ બે ભેદ મને સમિતિના જણાય છે. સારા વિચાર કરવા તેને મને ગુપ્તિ કહેવી તે, ખરાબ વિચારની અપેક્ષાએ કહી શકાય. ખરાબ સિચારોથી મનને જેટલું અટકાવ્યું તેટલું મન રેકાયું ગણાય. પણ ખરી રીતે મને ગુપ્તિ તે મન આત્મામાં રમણ કરે તેને જ કહેવામાં આવે છે. ૪૧.
બીજી વચનગુપ્તિ
संज्ञादि परिहारेण यन्मौमस्यावलंबनम् ।
वाग्वृत्तः संवृत्तिर्वा या, सा वाग्गुप्तिरिहोच्यते ॥४२॥ સંજ્ઞાદિકને ત્યાગ કરી જે મૌનપણું રાખવું તેને અથવા એકલી વચનની વૃત્તિઓને રેકલી તેને અહીં વચનગુપ્તિ કહે છે. ૪૨
વિવેચન–હાથની, આંખની, આંગળીની કે ખારા પ્રમુખની સંજ્ઞાને સર્વથા ત્યાગ કર, તેને અથવા સંજ્ઞા વિગેરે ખુલ્લું રાખી, વચનથી બલવાને નિરોધ કરે, મૌન કરવું તેને વચનગુપ્તિ કહે છે. ૪૨.
ત્રીજી કાયગુપ્તિ उपसर्गप्रसंगेऽपि कायोत्सर्गजुपो मुनेः । स्थिरीभावः शरीरस्य कायगुप्तिर्निंगद्यते ॥ ४३ ॥
