________________
[૬૦]
પુદ્ગલ છત્રીશી–ભાષાન્તર.
પરન્તુ સંકેચ વિકેચ થતાં અવગાહના બદલવાથી પણ ક્ષેત્રાશ્રય કાળાપ્રદેશપણું થાય છે. એ બીજો વિકલ્પ આ ૧૧ મી ગાથામાં દર્શાવે છે. તથા સૂક્ષ્માદિ પરિણામઆશ્રયે પણ કાળાપ્રદેશીપણું સંભવે છે, તે દર્શાવે છે. संकोअविकोअंपिहु, पडुच्च ओगाहणाइ एमेव तह सुहुमबायरथिरेयरे य सदाइ परिणामं ॥११॥
થાર્થ–પુન: સંકોચ અને વિકેચ થવાની અપેક્ષાએ અવગાહનાને વિષે પણ એજ પ્રકારે (કાળાપ્રદેશીપણું ) જાણવું તેમજ સૂમ-બાદર-સ્થિર-અસ્થિર–અને શબ્દ વિગેરે પરિણામ આશ્રયિ પણ કાળાપ્રદેશપુદ્ગલે જાણવા, છે ૧૧
રીવાર્થ—અવગાહનાના સંકેચ વિકેચને આશ્રયિ પણ પગલે કાળથી અપ્રદેશી હોય છે. અહિં તાત્પર્ય એ છે કે–પરમાણુ
ખ્યાની અપેક્ષાએ જે પુદગલન્કંધો અલ્પ આકાશપ્રદેશમાં અવગાહ કરી એક સમય રહીને (હૂર્ત બીજે-સમયે) ઘણા આકાશપ્રદેશમાં અવગાહુવાળા થાય છે, અને ત્યાં પણ એકજ સમય રહે છે, અને જ્યારે ઘણું આકાશપ્રદેશમાં અવગાહુવાળા થઈ એકજસમય ટકીને (તુર્ત બીજે સમયે) અલ્પ આકાશપ્રદેશમાં અવગાહવાળા થાય છે તે વખતે (પુદ્ગલસ્કંધોમાં ) સંકેચ વિ. કેચ થવાથી પણ તે પુદ્ગલસ્કો કાળથી અપ્રદેશી ગણાય છે.
તથા સૂક્ષ્મપરિણામ-બાદરપરિણામ-સ્થિરપરિણામ-એસ્થિરપરિણામ-શબ્દપરિણામ-મન:પરિણામ-અને કર્મ પરિણામ ઈત્યાદિ પરિણામોને આશ્રયિ પણ પુદ્ગલકાળથી અપ્રદેશી હોય
૧ ઇત્યાદિ શબ્દથી ઔદારિક–કિય–આહારક-તૈજસં પ્રવાચિત્ત ઇત્યાદિ અનેકપરિણામ.
* સ્થિર પરિણામ એટલે એકજ ક્ષેત્રમાં સ્થિર રહેવારૂપ સ્થિતિ પરિણામ, અને અસ્થિરપરિણામ એટલે સ્થાનાંતર થવારૂપ ગતિ પરિણામ.
૨ ગ્રંથકર્તાએ પ્રથમ કૃષ્ણવર્ણાદિ ૨૦ પદ આશ્રયિભાવથી કાળાપ્રદેશીપણુનું વર્ણન જે એકગુણઆદિ અનંતગુણસ્થાનકેથી કર્યું છે, તેવાં
