Shattrinshika Chatushka Prakaranam

SR No.: 006019
Original Sutra Author: N/A
Author: Dharmvijay
Publisher: Lalchand Nandlal Vakil
Publication Year: 1934
Total Pages: 304
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati
File Size: 20 MB

Page 84

[૫૮]
પગલ છત્રીશી–ભાષાન્તર, પરિણામ કે જેનું સ્વરૂપ પૂર્વે કહેવાયું છે તે એક ગુણથી પ્રારંભીને અનન્તગુણ સુધીનાં અનન્તગુણસ્થાનકોમાં જેમ કાળથી અપ્રદેશી પુદગલે સિદ્ધ છે, એટલે જેમ અનન્તગુણસ્થાનકેમાં કાળાપ્રદશી પુગલનું નિરૂપણ થઈ શકે છે, તેમ દ્રવ્યમાં પણ એટલે દ્રવ્યપરિણામઆશ્રયિ પરમાણુ આદિ પુદગલોમાં પણ એજ પ્રકાર જાણવે. અહિં તાત્પર્ય એ છે કે પરસ્પર સંબંધ વિનાના એવા જે પરમાણુઓ તે દ્રવ્યથી અપ્રદેશી કહેવાય છે.
અવતરણ-૯મી ગાથામાં દ્રવ્યઆશ્રયિ કાળાપ્રદેશીપણાને અર્થ સમજાવીને હવે આ ૧૦ મી ગાથામાં ક્ષેત્ર આશ્ર િકાળાપ્રેદેશીપણું અને ક્ષેત્રાપેક્ષાએ કાળાપ્રદેશીપણું કેવી રીતે થાય? છે તે સમજાવાય છે,
૧ તાત્પર્ય એ છે કે–પુદ્ગલેના વર્ણગંધ આદિ પરિણામ તે ભાવ, ત્યાં જેમ ભાવના અનઃસ્થાનમાં કાળાપ્રદેશીપણું સમજાવ્યું તેમ દ્રવ્યનાં અનન્તસ્થાનકમાં કાળાપ્રદેશીપણું સરખી રીતે સમજવું, અને દ્રવ્યમાં ક્ષેત્રાપ્રદેશીપણું કેવી રીતે ? તેની સમજ ૧૦મી તથા ૧૧ મી ગાથામાં દર્શાવશે.
૨ એ તાત્પર્યદર્શક વાક્ય દ્રવ્યોથયિ કાળાપ્રદેશ–સાધક નથી, કવ્યાપ્રદેશ–સાધક છે માટે છાપેલી પ્રતની ટિપણીમાં એ વાક્ય માટે “જે જે પરમાણુઓ અને પુગલો એક સમયની સ્થિતિવાળા હોય તે કાળથી અપ્રદેશી અને બીજા પુદ્ગલ કાળથી સંપ્રદેશી” એ તાત્પર્ય લખ્યું છે. - ૩ અહિં સમજવાનું એ છે કે કાળાપ્રદેશીપણું દ્રવ્યથી-ક્ષેત્રથી અને ભાવથી
એમ ત્રણ પ્રકારે છે, ત્યાં ભાવથી કાળા દેશીપણું પ્રથમ કહેવાઈ ગયું, અને - હવે (આ નવમી ગાથામાં) દ્રવ્યથી કાળાપ્રદેશીપણું તથા (૧૦ મી ગાથામાં) ક્ષેત્રથી કાળાપ્રદેશીપણું કેવી રીતે થાય ? તેના ઉત્તરમાં કહ્યું કે દ્રવ્યથી કાળાપ્રદેશીપણું તો કહેલા ભાવથી કાળાપ્રદેશની પેઠે સમજવુ. એટલે જેમ ભાવના એટલે ગુણનાં અનઃસ્થા કે એકગુણદિગુણ-ત્રિગુણ આદિ સમજાવ્યાં તેમ દ્રવ્યમાં પણ એકાણુ (પરમાણુ)-યણુક (પ્રિદેશી)-સ્કંધ, યમુસ્કંધ ઇત્યાદિ અનન્તદ્રવ્યસ્થાનકે સમજવાં અને તે દરેક દ્રવ્યસ્થાનકમાં એકેક સમયની સ્થિતિવાળા પુદગલો અનન્ત અનન્ય છે તે સર્વ દ્રવ્યથી કાળાપ્રદેશી પુદગલો જાણવા અને ક્ષેત્રથી કાળાપ્રદેશી મુદ્રગલો સમજવા માટે જે પ્રકાર છે તે ૧૦ મી ગાથામાં દર્શાવ્યો છે.