________________
[૪૨]
પુદ્ગલ છત્રીશી-ભાષાન્તર
આઠ પ્રકારના પુદગલમાં દ્રવ્યાદિકપુદગલને સંપ્રદેશી અપ્રદેશી એમ બે બે પ્રકારે કહ્યા, ત્યાં પુદ્ગલેનું અપ્રદેશીપણું તે શું તેને અર્થ આ બીજી ગાથામાં દર્શાવે છે.
व्वेणं परमाणू, खित्तेणेगप्पएसमोगाढा कालेणेगसमश्या, अपएसा पुग्गला हुंति ॥२॥
જાથા–પરમાણુ તે દ્રવ્યથી અપ્રદેશી, એક આકાશપ્રદેશમાં અવગાહેલપુદગલે તે ક્ષેત્રથી અપ્રદેશી, અને એક સમય સ્થિતિવાળા પુદગલો કાળથી અપ્રદેશી કહેવાય છે કે
રોલ –ગાથાનું છેલ્લું ચરણ Iqr7 પુરી દુતિ એટલે “અપ્રદેશી પુદગલો છે ? એ અર્થ સર્વ સ્થાને [ એટલે પ્રથમ પહેલા ચરણ સાથે, ત્યારબાદ બીજા ચરણ સાથે, ત્યારબાદ ત્રીજા ચરણ સાથે ] જેડીને ગાથાને અર્થ કરે. જેથી ગાથાર્થ આ પ્રમાણે થાય છે કે દ્રવ્યથી પરમાણુઓ એટલે પરસ્પર સંબંધમાં નહિ આવેલા અર્થાત છુટા અણુએ તે અપ્રદેશી પુગલો [ - વ્યથી અપ્રદેશી પુદગલ ] છે. એક આકાશપ્રદેશમાં વ્યાપ્ત થચેલા [પરમાણુ અથવા સ્કંધ ] પુદગલે તે ક્ષેત્રથી અપ્રદેશી પુદગલે છે, અને એક સમયની સ્થિતિવાળા [ પરમાણુ અથવા સ્કંધ રૂ૫] પુગલે તે કાળથી અપ્રદેશી પુદગલો છે કે ર છે
१ यो हि यस्मिन्समये यद्वर्णगन्धरसस्पर्शसंघातभेदसूक्ष्मत्व वादरत्वादिपरिणामान्तरमापन्नः स तस्मिन् समये तदपेक्षया काल. તારા ૩ચત્તે તત્ર વૈમરિથતિ. ( અર્થ – પુદ્ગલ જે સમયે જે વર્ણ, જે ગબ્ધ, જે રસ, જે સ્પર્શ, જે સંઘાત, જે ભેદ, જે સૂક્ષ્મત્વ અને જે બાદર– ઈત્યાદિ (નવા) પરિણામાન્તરને પ્રાપ્ત થયો હોય તે પુદ્ગલ તે સમયે તે વર્ણાદિ પરિણામની અપેક્ષાએ કાળથી અપ્રદેશી કહેવાય. (એ પ્રમાણે વૃતિકાર ભગવાને સ્વઅભિપ્રાય કહ્યો, અને બીજા આચાર્યોનો અભિપ્રાય દર્શાવતાં કહે છે કે–) અન્ય આચાર્યો આ સંબંધમાં એમ કહે છે કે જે પુદ્ગલ જે સમયે જે વર્ણાદિ (નવા) પરિણુમાન્તરને પામ્યું હોય અને તે (નવ) વર્ણાદિ પરિણામ જો એકજ સમયની સ્થિતિ વાળે હોય તે તે પુદ્ગલે તે પરિણામ આવ્યયિ કાળથી અપ્રદેશી કહેવાય.
