________________
પુદ્ગલ છત્રીશી-ભાષાન્તર
[૪૩]
અવતરણ–બીજી ગાથામાં દ્રવ્યથી અપ્રદેશી, ક્ષેત્રથી અપ્રદેશી. અને કાળથી અપ્રદેશી પુગલોને અર્થ કહ્યો અને ભાવથી અપ્રદેશી યુગલનો કહેવાનો બાકી છે તેથી તે ભાવાપ્રદેશ પુગલ અર્થ અને સાથે તેની સર્વાલ્પતા પણ આ ત્રીજી ગાથામાં દર્શાવે છે – जावेणं अपएसा, एगगुणा जे हवंति वएणाइ ते च्चिय थोवा जं गुण-बाहुलं पायसो दव्वे ॥३॥
જાથાર્થ – પુદગલે એકગુણવણ એક ગુણગંધ એક ગુણ રસ અને એક ગુણસ્પર્શ આદિવાળા હોય તે ભાવથી અપ્રદેશી પુદગલ કહેવાય, તેવા પુદગલો નિશ્ચય બહુજ થાડે છે, જે કારણથી [ કારણ કે ] દ્રવ્યમાં પ્રાય: ગુણબાહુલ્ય [ કયાદિગુણ વદિપણું ] ઘણું હોય છે. ૩ છે
દોરાર્થ-જે પુગલો એક ગુણવદિવાળા હોય તે ભાવથી અપ્રદેશી પુદ્ગલ છે. (એ પૂર્વના ત્રણ અથે સાથે મળતો ચાથી અર્થ કો હવે એને ભાવાર્થ કહે છે). અહિં તાત્પર્ય એ છે કે–જે પુદગલો એક ગુણ કાળા, અથવા એક ગુણ પીળા,
ઉપર પ્રમાણે પાસ્ટિાઇશ શબ્દના અર્થમાં શ્રી ભગવતીસૂત્રની વૃત્તિકર્તાનો અર્થ અને અન્ય આચાર્યોને અર્થ બને જુદા પડે છે, પરંતુ આ ચાલુ પ્રકરણની વૃત્તિકર્તાએ તો અહિં સર્વ પ્રસંગે અન્ય આચાર્યોના અભિપ્રાયવાળો અર્થ સ્વીકારેલ છે.
૧ અહિં શબ્દનો અર્થ કાંફા જાણવો, તે પણ અતિસુમ અને નિવિભાજ્ય અંશ જાણો; તે આ પ્રમાણે—સવોત્કૃષ્ટ કાળા વર્ણના તારતમ્ય ભેદે જે જુદા જુદા ભાગ પાડીએ તો કેવળજ્ઞાનરૂપ બુદ્ધિવડે ભાગ પાડતાં પાડતાં યાવત અનંત ભાગ પડી શકે છે, અને તેવા પાડેલા ભાગમાંનો એક ભાગ તે અહિં એક અંશ અથવા એક ગુણ કહેવાય છે. એ અંશને હવે ભાગ ક૯પીએ તો કુટુપી શકાય નહિં કારણ કે એથી સુમ ભાગ હવે પડી શકતા નથી, તેથી તે નિવિભાળ્ય એક અંશ તે અહિં ગુણ શબ્દથી દેશવાળા જાણવા,
