________________
[૨૪] પરમાણુ ખ છત્રીશી-ભાષાન્તર. માં બીજા પરમાણુ દાખલ થયા નથી, અથવા તો તેમાંથી કેટલાક પરમાણુએ ચાલ્યા ગયા નથી. બીજા પરમાણુ દાખલ થતાં અથવા તેમાંથી કેટલાક પરમાણુ ચાલ્યા જતાં આ પ્રકરણમાં તે દ્રવ્યને વિનાશ અથવા દ્રવ્યનું પરાવર્તન (એટલે બદલાવાપણું) થયું મનાય છે. એ પ્રમાણે દ્રવ્યનો નાશ અથવા દ્રવ્યની પરાવૃત્તિ સંઘાત અને ભેદથી થવા છતાં દ્રવ્યના ગુણની પણ પરાવૃત્તિ થવી જોઈએ એ નિયમ નથી હોતો, કારણ કે દ્રવ્યપરાવૃત્તિ સંઘાત અને ભેદથી છે, પરનું ગુણપરાવૃત્તિ સંઘાતથી અથવા ભેદથી થતી નથી, માટે દ્રવ્યોદ્ધાથી પણ ગુણદ્ધિા અધિક હેવી સંભવિત છે.
અવતરણ–૧૧ મી ગાથામાં દ્રવ્યોદ્ધા સંઘાત અને ભેદ સાથે વૈધમ્ય સંબંધવાળી છે, પરનું ગુણઅદ્ધા સંઘાત અને ભેદ માત્ર સંબંધવાળી નથી એમ કહ્યું તેનું કારણ અને અંતિમ તાત્પર્ય આ ૧૨ મી ગાથામાં કહે છે, जम्हा तत्थऽन्नत्थव, दव्वे खित्तावगाहणासुं च । ते चेव पन्जवा संति तो तदद्धा असंखगुणा ॥१२॥
થાજે કારણથી તે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર અવગાહનામાં, અથવા અન્ય દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર અને અવગાહનામાં નિશ્ચય તેના તેજ પર્યાન યો કાયમ રહેલા હોય છે, તે કારણથી ગુણાદ્ધિા અસંગુણ છે. | ૧૨ .
રોજાઈ –ગાથામાં કહેલ તથડથa એ વચન દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર અને અવગાહના એ પ્રત્યેકની સાથે જોડવું. પુન: છંદની અનુકલતા પ્રમાણે દ્રવ્યાદિકને અન્યથાર (વિપરીત) ઉપન્યાસ
૧-૨ આ ગ્રંથના પ્રારંભમાં કહેલા અને કહેવાતા અનુક્રમ પ્રમાણે તો આ ગાથાના બીજા ચરણમાં ક્ષેત્ર–અવગાહના અને દ્રવ્ય એ અનુક્રમ જોઈએ, પરંતુ એ અનુક્રમ પ્રમાણે શબ્દોઠવતાં આ આર્યા નામને છંદ ઠીક રીતે બનતું નથી, માટે આર્યા છંદને બરાબર બેસતે રચવા માટે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર અને અવગાહના એમ વિપરીત અનુક્રમ ગણ્યો છે
