Page Text
________________
[૧૮] પરમાણુ ખડ છત્રીશી–ભાષાન્તર ર્યય ભાવ (પ્રતિપક્ષ ભાવ) ગાથાના ઉત્તરાર્ધમાં કહે છે કે જેમ અવગાહના દ્રવ્યને વિષે સંકેચ-વિકેચના સંબંધવાળી છે તેમ) દ્રવ્યમાં સંકોચ-વિકેચ માત્ર થયે છતે પણ તે દ્રવ્ય અવગાહના સાથે નિયત-અવશ્ય સંબંધવાળું મનાતું નથી, કારણ કે દ્રવ્યના સંકેચ અને વિકેચ ધર્મવડે અવગાહનાનો નાશ થવા છતાં પણ દ્રવ્યનો નાશ થતો નથી. માટે ખદિરપણામાં વૃક્ષપણની પેઠે દ્રવ્ય અવગાહના સાથે નિયત–અવશ્ય સંબંધવાળું નથી એમ મનાય છે, કારણ કે ખદિરપણાના અભાવે પણ સીસમ આદિ વૃક્ષમાં વૃક્ષત્વભાવ હોઈ શકે છે. હવે દ્રવ્ય અવગાહના સાથે નિયત સંબંધવાળું કેમ નથી? તેનું કારણ કહે છે.
અવતરણ-પૂર્વ ગાથામાં દ્રવ્યની અવગાહના સંકોચ અને વિકેચના સંબંધવાળી છે, પણ દ્રવ્ય કેવળ સંકેચ-વિકેચના સંબંધવાળું નથી એમ કહ્યું તેનું કારણ કહે છે. અને તે કારણથી ઉપજતું અન્તિમ તાત્પર્ય પણ કહે છે.
ક ૧ અહિં માત્ર શબ્દનું તાત્પર્ય એ છે કે સંધાતથી અને ભેદથી દ્રવ્ય બદલાય છે, અને દ્રવ્ય બદલાતાં અવગાહના પણ બદલાય છે. તે પણ દ્રવ્ય પોતે અવગાહના સાથે અવશ્ય સંબંધવાળું નથી એ વાત તે દૂર રહી પરન્તુ દ્રવ્યમાં સંકોચ વિકેચ થયે દ્રવ્ય નથી બદલાતું, તે પણ દ્રવ્ય પિતે સંકેચ વિકોચના સંબંધવાળું પણ નથી. અર્થાત અવગાહના બદલાવા સાથે દ્રવ્યનું અવશ્ય બદલાવાપણું હોય તે અવગાહના સાથે દ્રવ્યને નિયત સંબંધ માની શકાય, અગર તે સંકોચ વિકેચ થતાં દ્રવ્યનું અવશ્ય બદલાવાપણું હોય, તે પણ અવગાહના સાથે દ્રવ્યનો નિયત સંબંધ માની શકાય, પરંતુ એ બે માંનું એક પણ નહિં હોવાથી અવગાહના સાથે દ્રવ્યને કેઈપણ રીતે નિયત સંબંધ નથી, દ્રવ્યને નિયત સંબંધ તે કેવળ સંઘાત અને ભેદ સાથેજ છે. ઇતિ ભાવ:.
૨ કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે ખદિર વૃક્ષ ન હોય તે પણ સીસમ સાગ ધાવડી જંબૂ આદિ બીજાં વૃક્ષોના અભાવે પણ વૃક્ષત્વ હોઈ શકે છે તેમ ખદિરવૃક્ષરૂપ વિવક્ષિત અવગાહનાનો નાશ થયો હોય, અને સીસમાદિ સ્થાનીય અન્યાન્ય અવગાહના હોય તોપણ વૃક્ષત્વરૂપ દ્રવ્યોદ્ધા તે હોઈ
| SR No. | 006019 |
| Book Title | Shattrinshika Chatushka Prakaranam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dharmvijay |
| Publisher | Lalchand Nandlal Vakil |
| Publication Year | 1934 |
| Total Pages | 304 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |