________________
[૧૬] પરમાણુ ખ૩ છત્રીશી-ભાષાન્તરતે સંકેચધર્મ અને વિકેચધર્મ એ બે ધર્મને આશ્રયી (અવગાહના કાળ દ્રવ્ય સાથે અવશ્ય સંબંધવાળો છે.) એ તાત્પર્ય છે. અર્થાત દ્રવ્યમાં જ્યાં સુધી સકેચ-વિકેચ નથી થતો ત્યાં સુધી અવગાહના (વિવક્ષિત અવગાહના) કાયમ હોય છે, અને દ્રિવ્યમાં સંકોચ અથવા વિકેચ ધર્મ પ્રગટ થતાં તે અવગાહના વગાહના માત્રથી બાદર પરિણામ ન ગણાય.
એ પ્રમાણે સૂક્ષ્મ પરિણામ અને બાદરપરિણામને જે કે વાસ્તવિક અર્થ છે, તે પણ આ ચાલુ પ્રકરણને અંગે અહિ કેવળ વાસ્તવિંક અર્થ વાળોજ સૂક્ષ્મ પરિણામ અથવા બાદરપરિણામ ગ્રહણ કરવાનું નથી, અહિં તે અપેક્ષિક સમપરિણામ અને આપક્ષિક બાદરપરિણામ ગ્રહણ કરવાનું છે. કારણ કે અવગાહનાસ્થાનાયુ એટલે અવગાહનાદ્ધાને પ્રસ્તુત વિષય છે. તેથી અવગાહના નાની-મોટી થવારૂપ અહિં સૂક્ષ્મ પરિણામ અને બાદરપરિણામ ગ્રહણ કરવાને છે અને તુલ્ય પરમાણુ સંખ્યાવાળે વાસ્તવિક બા. પરિણામ સ્કંધ બાદર પરિણામી રહ્યો છે. નાની અવગાહનાવાળો થયે આપાિ જૂufMામી થયો ગણાય, અને તેજ સ્કંધ મટી અવગાહનાવાળો થયે ૩ક્ષિા વારિબાનો થયો ગણાય. તથા વાસ્તવિક સૂકમ પરિણામી સ્કંધ સૂમપરિણામી રહ્યો છતો મોટી અવગાહના થયે આપેક્ષિક બાદરપરિણમી થયો ગણાય, અને એજ સૂ૦ પરિણામી સ્કંધ કિંચિત લધુ અવગાહનાવાળો થયે આપેશિક સૂક્ષ્મ પરિણામવાળો થયો ગણાય. આપેક્ષિક સૂક્ષ્મપરિણામ અને બાદરપરિણામ શ્રી તત્વાર્થસૂત્રમાં આ પ્રમાણે કહ્યો છે. (૫ મા અધ્યાયના ૨૪ મા સૂત્રના ભાષ્યમાં).
सौम्यं द्विविधमन्त्यमापेक्षिकं च, अन्त्यं परमाणुष्वेव, आपेक्षिकं च द्वयणुकादिषु संघातपरिणामापेक्षं भवति, तद्यथा आमलकाद्वदरमिति ।
स्थौल्यमपि द्विविधमन्त्यमापेक्षिकं च संघातपरिणामापेक्षमेव भवति, तत्रान्त्यं सर्वलोकव्यापिनि महास्कंधे भवति. आपेक्षिकं बदरादिभ्य आमलकादिष्विति ' અર્થ–સૂક્ષ્મતા બે પ્રકારની છે. અત્યસૂમતા અને આપેક્ષિકી સૂક્ષ્મતા. તેમાં અત્યસૂક્ષ્મતા કેવળ પરમાણુમાં જ પ્રાપ્ત થાય છે. અને
