________________
પરમાણુ ખ૭ છત્રીશી–ભાષાન્તર. [૧૫] એ અવગાહનાને નાશ કેવી રીતે થાય છે? અને અવગાહનાને નાશ થવા છતાં દ્રવ્ય કેમ કાયમ રહે છે? તે આ ગાથામાં દર્શાવે છે,
મારૂ , સંગવિવો એ અવઢા न उ दवं संकोअण-विकोअमित्तमि संबद्धं ॥७॥
જાથાર્થ-દ્રવ્યમાં અવગાહનાઅદ્ધા (એટલે અવગાહના) દ્રવ્યના સંકોચ-વિકાચના સંબંધથી રહી છે, પરંતુ દ્રવ્ય (એટલે દ્વિવ્યાધ્રા) કેવળ સંકેચ-વિકેચના સંબંધવાળું છે એમ નથી. ૮.
રાવાર્થTદ એટલે અવગાહનાને અવસ્થાનકાળ દ્રિવ્યની સાથે નિયત-અવશ્ય સંબંધવાળો છે. કેવી રીતે? એમ જે પૂછતા હો તો કહીએ છીએ કે સંગવિકારો એટલે સંકોચથી અને વિકોચથી. (દ્રવ્યમાં અવગાહન કાળ અવશ્ય સંબંધવાળે છે ઈતિ અધ્યાહાર:) ત્યાં સૂક્ષ્મપરિણામરૂપ સ્વભાવવડે પરમાણુઓને જે પરસ્પર પ્રવેશ તે સંજોર, અને સૂક્ષ્મપરિણામે પરિણમેલા પરમાણુઓનું બાદરપણે પરિણમવું તે વિશોર કહેવાય,
૧ સમ પરિણામ એટલે ઈન્દ્રિયોને અગ્રાહ્ય અર્થાત કાંઈ પણ ઈન્દ્રિયના વિષયમાં ન આવી શકે એવો લઘુઅવગાહનાવાળો પરિણમ. વાસ્તવિક રીતે કેવળ લઘુઅવગાહનાવાળે એટલે બારીકમાં બારીક સ્કંધ તેજ પરિણામી કહેવાય એમ નહિ, પરંતુ સૂક્ષ્મ પરિણામ તે ત્યારેજ કહેવાય કે જ્યારે ઘણા પરમાણુઓ મળવા છતાં અવગાહના નાની થઈ હોય અને તે સાથે ઇન્દ્રિયને અગ્રાહ્યપણું પણ થયું હોય. પુનઃ અવગાહના નાની થવામાં ઘણા પરમાણુઓ અલ્પ આકાશપ્રદેશમાં અવગાહી રહેલા તે છે, અને ઘણું પરમાણુઓ અલ્પ આકાશપ્રદેશમાં ત્યારેજ અવગાહી શકે છે કે જ્યારે ઘણું પરમાણુઓ એક બીજામાં પરસ્પર પ્રવેશ કરી ગયા હોય, એ પ્રમાણે હોવાથી વિશિષ્ટ સૂક્ષ્મપરિણામવડે પુગલ ભાવ સંકોચ પામે છે, અથવા વિશિષ્ટ સંકેચવડે પુલસ્કંધ સુમપરિણામી બને છે, એમ રક પરિણામ અને સંકોચધર્મ પરસ્પર સહચારી પ્રાયઃ છે.
૨ એક ઈન્દ્રિય ગ્રાહ્ય અથવા બે ઇન્દ્રિય ગ્રાહ્ય યાવત પાંચ ઇન્દ્રિયને ગ્રાહ્ય એવો સ્કન્ધપરિણામ તે બાદરપરિણામ કહેવાય. કેવળ સ્થૂલ અ
