________________
શ્રી નિગોદ છત્રીશી–ભાષાન્તર. [૧૧] અથ:-જે મૂળ વિગેરે ૧૦ અંગને ભાગતાં ચક્રાકારતુલ્ય સરખે ભાગ થાય તે સાધારણ વનસ્પતિ છે, આ લક્ષણ રૂમમંગ નામના પહેલા લક્ષણ તરીકે કહેવાયું છે. તથા ગ્રંથિ એટલે પર્વ અથવા ગ્રંથિ એટલે સામાન્યથી ભંગસ્થાન તે ઘણું ચૂર્ણવાળું એટલે રજવાળું હોય, તથા ભાગતાં જેને ભંગ પૃથ્વી સરખો એટલે તલાવમાં ફાટે પડીને સૂકાયેલા માટીના પડ સરખો થાય તે વનસ્પતિ અનંતજીવવાળી જાણવી. गूढसिरागं पत्तं, सच्छीरं जं च होइ निच्छीरं । जंपि य पणट्टसंधिं, अणंतजीवं वियाणाहि ॥२॥
અર્થ:-જે પત્ર ભાગતાં પત્રમાંથી દુધ ઝરે, જેમ ઘુવરનાં પાનમાંથી દુધ ઝરે છે, તે સક્ષીરપત્ર અને દુધ વિનાનાં અક્ષીરપત્ર એ બન્ને પ્રકારનાં પત્ર ગુપ્તસિરા એટલે ગુપ્તનવાળા હોય, તથા જે પત્ર પ્રનષ્ટસંધિવાળાં એટલે સર્વથા નહિં દેખાતી સંધિ (પગાર્ઘદ્રાસંધિ પત્રના બે અર્ધવિભાગને સાંધનારી મધ્ય નસ)વાળાં હોય તેવાં પત્ર અનંતજીવવાળાં જાણવાં, सबो वि किसलओ खलु, उग्गममाणो अणंतओ
મણિી सो चेव विवढतो, होइ परित्तो अणंतो वा ॥३॥
અર્થ:-સર્વે પણ કિશલયો એટલે પ્રથમ ઉગમાવસ્થાવાળી વનસ્પતિઓ ઉગતી વખતે અનંતકાય કહી છે. અને ત્યારબાદ વૃદ્ધિ પામતાં તેજ વનસ્પતિ કિશલય પ્રત્યેક વનસ્પતિરૂપ અથવા સાધારણ વનસ્પતિરૂપ થાય છે. અહિં ભાવાર્થ એ છે કે કેઈ બીજ ભૂમિમાં વાવ્યું હોય તો મૃત્તિકા અને જળના સંયોગ વડે તેજ બીજને જીવ મરણ પામી તેમજ ઉત્પન્ન થઇને અથવા તે બીજનો જીવ મરણ પામી બીજે સ્થાને જાય તો બીજે કઈ પૃથ્વીકાયાદિકમાંથી મરણ પામેલ છવ આ બીજમાં ઉત્પન્ન થઈ પ્રથમ તે બીજની વિકસ્વર અવસ્થા કરે અને વિકસ્વર અવસ્થા કરીને પોતે મૂળરૂપે પરિણમે, અમે પ્રથમ,
