________________
શ્રી નિગોદ છત્રીશી-ભાષાન્તર.
t૧૮૭]
४ समभंग लक्षण. વનસ્પતિના જે અંગને ભાગતાં સમ એટલે સરખે ચકાકાર ગાળ ભંગ થાય તે સમંજ કહેવાય. અર્થાત ભાગવાથી ઉંચા નીચે વિષમભાગ અથવા વચ્ચે વચ્ચે જંતર (દાંતા નીક
ન્યા સરખે) ભાગ ન થાય પરન્તુ એકસરખી સપાટીવાળો ભાગ થાય તો તે અંગે અનંતકાય જાણવું. અહિં વનસ્પતિનાં મૂળકંદ-સ્કંધ-શાખા-પ્રશાખા–ત્વચા-પુષ્પપત્ર-ફળ-અને બીજ એ ૧૦ અંગ હોય છે. માટે જે મૂળને ભાગતાં ચક્રવત સરખું ગોળ ભગાય તે મૂળ અનંતકાય છે. એ પ્રમાણે કંદ સ્કંધ-શાખા-પ્રશાખા-ત્વચા-પુષ્પ–પત્ર-ફળ–અને બીજ એ દશે અંગને માટે સરખું લક્ષણ જાણવું યાવત્ જે બીજને ભાગતાં ચકાકારવટું સરખે ભાગ થાય તે બીજ અનંતકાય જાણવું કહ્યું છે કે:जस्स मूलस्स भग्गस्स समो भंगो पदीसइ । अणंतजीवे उ से मूले, जेयावन्ने तहाविहा ॥१॥
(પ્રજ્ઞાપનાજી.) અર્થ:–જે મૂળને ભાગતાં સરખે ભાગ દેખાય તે મૂળ * પ્રત્યેક વનસ્પતિ જ્યારે અતિકોમળ હોય છે ત્યારે તે પણ સમભંગવાળી હોઈ શકે છે, પરંતુ તે સમભંગપણાવાળી કેવળ કોમળતાથી તે સાધારણ વનસ્પતિ ન ગણી શકાય, કારણ કે જે વનસ્પતિ હંમેશને માટે સમભંગ લક્ષણવાળી હોય તેજ વનસ્પતિ સાધારણ વનસ્પતિ તરીકે ગણવી. કહ્યું છે કે
इत्थ पुण विसेसोऽयं, समभंगा हुति जे सयाकालं । ते च्चिय अनंतकाया, न उणो जे कोमलत्तेण ॥१॥
(દવ્યલોકે વનસ્પતિસપ્તતિકાની ગાથા.) અર્થ–પરન્તુ અહિં એટલું વિશેષ છે કે જે વનસ્પતિ સદાકાળ સમભંગ લક્ષણવાળી હોય તે જ નિશ્ચયથી અનંતકાય છે, પરંતુ જે વનસ્પતિઓ (પ્રત્યેક વનસ્પતિ હોવા છતાં કેવળ) કમલપણા માત્રથી જ સમભંગવાળી હોય તે તે વનસ્પતિ સાધારણ છે એમ નિર્ણય નહિ.
