Page Text
________________
પ્રતિકૂળ છે, વાતાવરણ સારું નથી...' વગેરે કોઈ પણ જાતનો વિચાર કર્યા વિના જેની જેની ઊણપ વર્તાતી હોય તે તે ઊણપને દૂર કરી અનુષ્ઠાનને પૂર્ણ બનાવવા જે પ્રયત્ન કરાય છે તેને અહીં આદર અર્થી પ્રયત્નાતિશય કહેવાય છે.
એવા પ્રયત્નાતિશયથી કરતું અનુષ્ઠાન પ્રીત્યનુષ્ઠાન છે. તેના કરનારને દિવસે દિવસે તેની પ્રત્યે અભિરુચિ વધતી જાય છે. જેના પરિણામે અનુષ્ઠાન કરનારાને હિતની પ્રાપ્તિ થાય છે. રોગીને અપથ્યની જેમ અભિરુચિ હોય છે અને તે અહિતને કરનારી હોય છે, તેમ અહીં બનતું નથી. તેથી જ હિતકારિણી એવી પ્રીતિને લઈને બધાં કામ પડતાં મૂકીને પ્રયત્નાતિશયથી જે અનુષ્ઠાન કરાય છે તે પ્રીત્યનુષ્ઠાન છે.
ગૌરવવિશેષના કારણે બુદ્ધિમાન આત્માનું વિશુદ્ધતર યોગવાળું પ્રીતિઅનુષ્ઠાન જેવું જ જે અનુષ્ઠાન છે – તેને ભજ્યનુષ્ઠાન કહેવાય છે. પ્રીતિ અને ભક્તિ અનુષ્ઠાનમાં જે ફરક છે તે પરિણામનો છે. બાહ્ય ક્રિયામાં સામ્ય હોવા છતાં અભ્યન્તર પરિણામને લઈને ફરક છે. પત્ની અને માતા બંન્નેને ચીજ વસ્તુ લાવી આપવાનું કાર્ય એકસરખું હોવા છતાં પ્રીતિ અને ગૌરવ-બહુમાનવિશેષના કારણે બંન્નેના કામમાં જેમ ફરક છે તેમ અહીં પ્રીત્યનુષ્ઠાન અને ભત્યનુષ્ઠાન બંન્નેમાં પણ ફરક છે. “આ સરસ છે' આવા પરિણામથી પ્રીત્યનુષ્ઠાન થાય છે અને આ પવિત્ર છે આવા પરિણામથી ભત્યનુષ્ઠાન થાય છે.
સર્વત્ર ઔચિત્યપૂર્વક આગમને અનુસરીને કરાતું જે અનુષ્ઠાન છે તે વચનાનુષ્ઠાન છે. આ અનુષ્ઠાન ચારિત્રવન્તને જ હોય છે, બીજાને એ અનુષ્ઠાન હોતું નથી. શ્રીવીતરાગ પરમાત્માએ ઉપદેશેલાં તે તે અનુષ્ઠાનો દેશ કાળ અને પુરુષાદિના
ઔચિત્યપૂર્વક આગમને અનુસરીને જ કરવાનાં છે. સામાન્ય રીતે જ્યાં અપરિણત લોકો ન હોય એવી જગ્યા(દેશ)માં જ પડિલેહણા કરવી. ત્રીજા પ્રહરના અને ચોથા પ્રહરના અત્તે ઉચિત કાળે) કરવી અને મોટાના ક્રમે (ઉચિત પુરુષને આશ્રયીને) કરવી. - આ રીતે આગમને અનુસરી દેશકાળાદિના ઔચિત્યપૂર્વક શ્રીવીતરાગપરમાત્માની આજ્ઞાની પ્રધાનતાએ કરાતાં જે પડિલેહણાદિ અનુષ્ઠાનો છે; તેને વચનાનુષ્ઠાન કહેવાય છે. આ સરસ છે કે “આ પવિત્ર છે - એવા પરિણામથી આ અનુષ્ઠાન થતું નથી. “આ કરવાનું શ્રી તીર્થંકરદેવોએ ફરમાવ્યું છે' એવા પરિણામથી આ અનુષ્ઠાન થાય છે, જે છઠે સાતમે ગુણસ્થાનકે જ હોય છે. આ વાત નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ છે. વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ એ પૂર્વે પહેલા ગુણસ્થાનકે પણ અંશતઃ
(૫)
| SR No. | 006014 |
| Book Title | Gyansara Prakaran Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious Trust |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 146 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 10 MB |