Page Text
________________
શબ્દના અર્થનો નિશ્ચય : એ અર્થયોગ છે, જેથી શબ્દના અર્થમાં સંશય વિપર્યય કે અસ્પષ્ટ બોધ (અનધ્યવસાય) થતો નથી. બાહ્ય-પ્રતિમાજી વગેરેના ધ્યાનને આલંબનયોગ કહેવાય છે, જેથી ચિત્તની સ્થિરતા ટકી રહે છે. રૂપીદ્રવ્ય(પ્રતિમાજી વગેરે)ના આલંબનથી રહિત આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપના ધ્યાનને અનાલંબન યોગ (એકાગ્રતા) કહેવાય છે, જેથી પરમાત્મસ્વરૂપ ધ્યેયની સાથે અભેદ પ્રાપ્ત થાય છે. અર્થાત પરમાત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ થાય છે. આથી સમજી શકાશે કે સ્થાનાદિ પાંચમાંથી કોઈ એકમાં “વો' પદની પ્રવૃત્તિનું નિમિત્તત્વ છે. ઇત્યાદિ યોગર્વિશિકાદિથી સમજી લેવું જોઈએ... સ્થાનાદિ પાંચ યોગોનો પ્રકારાન્તરે વિભાગ કરી તે કોને હોય છે – એ જણાવાય છે :
વર્મયોગી તત્ર, જ્ઞાનયોગનાં વિદુઃા
विरतेष्वेव नियमाद्, बीजमानं परेष्वपि ॥२७-२॥ “સ્થાન વર્ણ અર્થ આલંબન અને અનાલંબન સ્વરૂપ ઐકય : આ પાંચ યોગમાંના પ્રથમ બે યોગ કર્મયોગ સ્વરૂપ છે અને છેલ્લા ત્રણ યોગ જ્ઞાનયોગ સ્વરૂપ છે – એમ જાણકારો જાણે છે. નિયમે કરી વિરતિધર આત્માઓને જ આ યોગ હોય છે. બીજાઓમાં યોગનું બીજમાત્ર હોય છે.” આશય એ છે કે કર્મયોગ અને જ્ઞાનયોગ : એમ બે ભેદથી યોગના બે પ્રકાર છે. એમાં સ્થાનયોગ અને વર્ણયોગ: એ બે પ્રકારે કર્મયોગ બે પ્રકારનો છે. અને અર્થયોગ આલંબનયોગ અને અનાલંબનયોગ: એ ત્રણ પ્રકારે જ્ઞાનયોગ ત્રણ પ્રકારનો છે.
પદ્માસનાદિ આસનો બાહ્યક્રિયા સ્વરૂપ છે અને સૂત્રના ઉચ્ચારણ પણ બાહ્ય ક્રિયા સ્વરૂપ છે, તેથી સ્થાનયોગ અને વર્ણયોગ કર્મયોગ છે. અર્થયોગ નિશ્ચયાત્મકશાન સ્વરૂપ હોવાથી તેમ જ આલંબન અને અનાલંબનયોગ અભ્યત્તર ધ્યાનવિશેષ સ્વરૂપ હોવાથી સ્પષ્ટરૂપે જ્ઞાનસ્વરૂપ છે. તેથી એ ત્રણનો સમાવેશ જ્ઞાનયોગમાં થાય છે.
નિયમે કરીને આ પાંચેય પ્રકારનો યોગ વિરતિધરને અર્થાત્ દેશવિરતિવાળા અને સર્વવિરતિવાળા એવા ચારિત્રવન્તને જ હોય છે. કારણ કે ચારિત્રમોહનીયનો ક્ષયોપશમ પામ્યા વિના યોગનો સંભવ નથી. ચારિત્રવત્ત આત્માઓને છોડીને બીજા અપુનર્બન્ધકાદિ જીવોને ચારિત્રમોહનીયકર્મનો ક્ષયોપશમ થયો ન હોવાથી યોગની
(૮)
| SR No. | 006014 |
| Book Title | Gyansara Prakaran Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious Trust |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 146 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 10 MB |