Page Text
________________
તેને પ્રણિધાન કહેવાય છે. કરવા ધારેલા એ ધર્મકૃત્યને વિશે, તેના ઉપાયોમાં વિધિથી શુદ્ધ અને જલદી ક્રિયા પૂર્ણ થાય એવી ઈચ્છાથી રહિત ઉત્સુક્તા વિનાનો જે તીવ્રપ્રયત્ન છે-તેને પ્રવૃત્તિ કહેવાય છે. તે તે ક્રિયામાં અન્તરાયભૂત થનારા હીન મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ વિપ્નને દૂર કરવાના પરિણામને વિષ્ણજય કહેવાય છે. તાત્વિક તે તે ધર્મની પ્રાપ્તિને સિદ્ધિ કહેવાય છે, જે વખતે અધિક ગુણવાન આત્માઓની પ્રત્યે બહુમાન હોય છે. મધ્યમગુણવાળા જીવો પ્રત્યે ઉપકારની બુદ્ધિ હોય છે. અને હીન ગુણવાળા જીવો પ્રત્યે દયાનો પરિણામ હોય છે. પોતાને પ્રાપ્ત થયેલી ધર્મસિદ્ધિને તેના ઉપાય દ્વારા બીજાને પ્રાપ્ત કરાવવાના પરિણામને વિનિયોગ કહેવાય છે. આ પાંચ આશયોનું વર્ણન ષોડશક એક પરિશીલન'માં પણ વિસ્તારથી કર્યું છે.
આ રીતે પ્રણિધાન પ્રવૃત્તિ વગેરે પાંચ આશયથી પરિશુદ્ધ સકલ ધર્મવ્યાપારઆચાર યોગ છે. કારણ કે તે આત્માને મોક્ષની સાથે જોડી આપે છે. આથી સમજી શકાશે કે, “મોક્ષના કારણભૂત પરિશુદ્ધ સઘળો ય ધર્મવ્યાપાર યોગ છે.' - આ વાત સામાન્યથી યોગનાલ્ યોગઃ - આ પ્રમાણેની “વો' શબ્દની વ્યુત્પત્તિની અપેક્ષાએ છે. લોકપ્રસિદ્ધ વ્યવહારને આશ્રયીને યોગ શબ્દનો જે અર્થ થાય છે અર્થા યોગ' પદની પ્રવૃત્તિનું જે નિમિત્ત છે, તેને આશ્રયીને ‘યોગ' શબ્દનો અર્થ શ્લોક્ના ઉત્તરાર્ધથી જણાવ્યો છે.
સામાન્યથી મોક્ષના કારણભૂત પરિશુદ્ધ ધર્મમાત્ર યોગ છે, પરન્તુ વિશેષે કરી એટલે કે યોગતન્ચના જાણકારોની પરિભાષા મુજબ “સ્થાન વર્ણ અર્થ આલંબન અને એકાગ્રતા (અનાલંબન)' ને જ યોગ તરીકે વર્ણવાય છે. પદ્માસન કાયોત્સર્ગ અને પર્યકાસન વગેરે યોગાસનો પ્રસિદ્ધ છે. મન વચન કાયાની યોગમાર્ગે સ્થિરતા પ્રાપ્ત કરવા માટે તે તે આસનો વિહિત છે. તેને સ્થાનસ્વરૂપ યોગ કહેવાય છે. યોગની સાધનાના કાળમાં સૂત્રો બોલતી વખતે શુદ્ધ રીતે ઉચ્ચારાતા વર્ગોને વર્ણસ્વરૂપ યોગ કહેવાય છે. જે વર્ષો બોલવાથી સાંભળનારને તેના અર્થનો બોધ થાય છે, ત્યારે તે રીતે બોલાતા શબ્દો વર્ણયોગ કહેવાય છે. સૂત્રો એવી રીતે બોલવાં જોઈએ કે જેને સાંભળનારને પૂછવું ના પડે કે તમે શું બોલ્યા? સૂત્ર સાંભળતાંની સાથે તેના જાણકારને અર્થનો બોધ સ્પષ્ટપણે થઈ જવો જોઈએ. શ્રોતાને અર્થના બોધ માટે સૂત્રયોગવર્ણયોગ (ઊર્ણયોગ) ખૂબ જ મહત્ત્વનું સાધન છે.
[૮૭
| SR No. | 006014 |
| Book Title | Gyansara Prakaran Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious Trust |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 146 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 10 MB |