Gyansara Prakaran Part 02

SR No.: 006014
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust
Publication Year: 2008
Total Pages: 146
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 10 MB

Page 92

પ્રાપ્તિ થતી નથી. એ જીવોને યોગનું બીજમાત્ર હોય છે, જે ભવિષ્યમાં યોગના કાર્યરૂપે પરિણમે છે-આ વાત નિશ્ચયનયને અનુસરીને કરી છે. અન્યથા વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ કારણમાં કાર્યનો ઉપચાર થતો હોવાથી યોગના બીજને યોગ તરીકે વર્ણવવાથી અપુનર્બન્ધકાદિ દશાને પામેલા જીવોને પણ યોગ માનવામાં કોઈ દોષ નથી. ઉપચારથી યોગની પ્રાપ્તિ, અપુનર્બન્ધકાદિ દશાને પામેલા જીવોને પણ હોય છે' -આ પ્રમાણે યોગબિન્દુ માં ફરમાવ્યું છે - તે વ્યવહારનયને આશ્રયીને છે અને યોગવિંશિકા' વગેરેમાં વિરતિધરને જ યોગની પ્રાપ્તિ થાય છે, અન્યને નહિ – આ નિયમની જે વાત કરી છે તે નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ કરી છે. ઈત્યાદિ યાદ રાખવું. અહીં પણ ગ્રન્થકારશ્રીએ યોગર્વિશિકાને આશ્રયીને નિશ્ચયનયને અભિમત એવી વાત જણાવી છે, જેથી કોઈ દોષ નથી. સ્થાનાદિ યોગના દરેકના જે પ્રકાર છે તેના કાર્યને જણાવવા પૂર્વક તે પ્રકારો જણાવાય છે –
कृपानिर्वेदसंवेगप्रशमोत्पत्तिकारिणः ।
भेदाः प्रत्येकमत्रेच्छाप्रवृत्तिस्थिरसिद्धयः ॥२७-३॥ “કૃપા નિર્વેદ સંવેગ અને પ્રશમની ઉત્પત્તિને (અનુક્રમે) કરનારા ઈચ્છા પ્રવૃત્તિ સ્થિરતા અને સિદ્ધિ : આ ચાર પ્રકાર (ભેદ), પ્રત્યેક સ્થાનાદિ યોગના છે.”-આ રીતે સ્થાનાદિ પાંચ યોગોના દરેકના ઈચ્છાદિ ચાર ભેદ ગણતા વીશ ભેદ (પ્રકાર) થાય છે.
દ્રવ્યથી કે ભાવથી દુઃખી જનોના દુઃખને દૂર કરવાના આત્માના પરિણામને કૃપા-અનુકંપા કહેવાય છે. સંસારની નિર્ગુણતાનું ભાન થવાથી તેનાથી મુક્ત થવાના આત્માના પરિણામને નિર્વેદ કહેવાય છે. મોક્ષપ્રાપ્તિના તીવ્ર અભિલાષને સંવેગ કહેવાય છે અને વિષય-કષાયના પરિણામની ઉપશાન્ત અવસ્થાને પ્રશમ કહેવાય છે. ઈચ્છાયોગનું કાર્ય અનુકંપા છે. પ્રવૃત્તિયોગનું કાર્ય નિર્વેદ છે. સ્થિરતાયોગનું કાર્ય સંવેગ છે અને સિદ્ધિયોગનું કાર્ય પ્રશમ છે. ઈચ્છાયોગાદિનું વર્ણન હવે પછીના શ્લોકથી કરાશે. - સામાન્ય રીતે આ સંસારને દુઃખમય અને નિર્ગુણ જાણ્યા પછી મુમુક્ષુજનોને તેનો ઉચ્છેદ કરવાની ઈચ્છા ઉત્પન્ન થતી હોય છે. આપણા પોતાના સુખ માટે અને આપણું પોતાનું દુઃખ દૂર કરવા માટે આપણે કંઈકેટલાય જીવોને દુઃખ આપ્યું છે, જે
( ૮૯