________________
अथ प्रारभ्यते श्रीज्ञानसारप्रकरणे एकादशं निर्लेपाष्टकम्।
આ પૂર્વેના અષ્ટકમાં તૃપ્તિનું સ્વરૂપ વર્ણવ્યું. પારમાર્થિક તૃપ્તિનો અનુભવ તો તે કરી શકે કે જે બાહ્ય પદાર્થોના સ્વરૂપમાં લેપાઈ જાય નહિ. તેથી આ અગિયારમા અષ્ટકથી નિર્લેપતાનું વર્ણન કરાય છે :
संसारे निवसन् स्वार्थसज: कजलवेश्मनि । ।
लिप्यते निखिलो लोको, ज्ञानसिद्धो न लिप्यते ॥ ११-१॥
કાજળના ઘર જેવા આ સંસારમાં સ્વાર્થ સાધવામાં તત્પર રહેનારો સમગ્ર લોક કર્મથી લેપાય છે, પરંતુ જ્ઞાનસિધ આત્માઓ લેવાતા નથી.” આ ચૌદ રાજલોકમાં કામણવર્ગણાનાં પુલો અંજનથી ભરેલી ડબીની જેમ ઠાંસી-ઠાંસીને ભર્યા છે. અનાદિકાળથી તે પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરી આત્માનું સ્વરૂપ આચ્છાદિત કરવાનું કાર્ય જીવો સમયે સમયે કરતા આવ્યા છે. મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને પ્રમાદ વગેરે હેતુઓથી જીવ કર્મથી લેપાય છે. આત્માનું શુદ્ધ સ્ફટિક જેવું નિર્મળ સ્વરૂપ, આ કર્મસ્વરૂપ કાજળથી લેપાયેલું છે.
ચારગતિમય આ સંસાર કાજળનું ઘર છે. એમાં સ્વાર્થ સાધનાર આત્માઓ વસે છે. અનાદિકાળના અજ્ઞાનમૂલક કુસંસ્કારના કારણે જીવો સ્વાર્થસજ બનેલા છે. જે આત્મસ્વરૂપ નથી એવા શરીરમાં આત્મપણાની બુદ્ધિ કરીને તેના શરીરના) સર્વ પ્રયોજનો(તે તે અર્થ)ની સિદ્ધિ માટે જીવો તત્પર છે તેમ જ ઇન્દ્રિયોના તે તે વિષયો પોતાના ન હોવા છતાં તેને પોતાના માનીને તેને સિદ્ધ (પ્રાપ્ત) કરવા જીવો તત્પર છે. અર્થાત્ પોતાના માની લીધેલા સ્વાર્થને સિદ્ધ કરવા જીવો સજ્જ છે. આવા સંસારમાં રહેતા લોકો રાગાદિથી અને કર્માદિથી લેવાય છે. આવી લિપ્તતાનું મુખ્ય કારણ તેમની સ્વાર્થસજ્જતા છે. પરવસ્તુને સ્વ અને સ્વકીય માની આત્મા તે તે વસ્તુને પામવા માટે સ્વાર્થપરાયણ બને છે. સંસારમાં સર્વત્ર સ્વાર્થની પ્રધાનતા જોવા મળે છે. સ્વાર્થપ્રધાન જીવો કર્મ અને તેના વિપાકથી લેપાય છે પરંતુ જ્ઞાનસિદ્ધ આત્મા એ રીતે લપાતો નથી.
