Page Text
________________
अथ प्रारभ्यते श्रीज्ञानसारप्रकरणे षष्ठं शमाष्टकम् ।
પાંચમા અષ્ટકથી જ્ઞાનનું નિરૂપણ કર્યું. અમૃતાદિસ્વરૂપ જ્ઞાન પરિણામ પામેલું હોય તો તેવા જ્ઞાની ‘શમ'ને પામેલા હોય છે. તેથી જ્ઞાનના કાર્ય સ્વરૂપ શમનું હવે નિરૂપણ કરાય છે :
विकल्पविषयोत्तीर्णः, स्वभावालम्बनः सदा ।
ज्ञानस्य परिपाको यः, स शमः परिकीर्तितः ॥६-१॥ ઈષ્ટ-અનિષ્ટ કે સારા - નરસા વગેરે વિકલ્પોથી રહિત અને માત્ર સ્વભાવનું જ આલંબન જેમાં સદાને માટે છે એવો જ્ઞાનનો જે પરિપાક છે, તેને શમ કહેવાય છે.” આશય એ છે કે પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ અમૃતાદિસ્વરૂપ જ્ઞાન પરમપદની પ્રાપ્તિનું કારણ છે. પરંતુ જ્યાં સુધી શમની અવસ્થા પ્રાપ્ત થતી નથી, ત્યાં સુધી જ્ઞાનથી પરમપદની પ્રાપ્તિ થતી નથી. શમ દ્વારા જ જ્ઞાન, પરમપદની પ્રાપ્તિમાં કારણ છે. આ રીતે વિચારવાથી સમજાશે કે જ્ઞાન જ કાલાન્તરે શમમાં પરિણમે છે.
રાગ-દ્વેષની પરિણતિના અભાવને ‘શમ' કહેવાય છે. ઈષ્ટ વસ્તુ પ્રત્યે રાગ હોય છે અને અનિષ્ટ વસ્તુ પ્રત્યે દ્વેષ હોય છે. મનની રુચિ પ્રમાણે વસ્તુ ઈષ્ટ કે અનિષ્ટરૂપે જણાતી હોય છે. વાસ્તવિક રીતે વસ્તુ વસ્તુ જ છે, તેમાં ઈષ્ટત્વ કે અનિષ્ટત્વ નથી. આપણા મનની કલ્પનાનો એ આવિર્ભાવ છે, જે વસ્તુતઃ અજ્ઞાનમૂલક છે. વસ્તુતત્ત્વના જ્ઞાનથી એ અજ્ઞાનનો નાશ થાય છે. તેથી પારમાર્થિક એ જ્ઞાન વિષયના અનુકૂલત્વ કે પ્રતિકૂલત્વાદિ વિકલ્પોથી રહિત હોય છે અને માત્ર સ્વભાવનું જ તે જ્ઞાન અવલમ્બન કરે છે. તેથી તે જ્ઞાનનો પરિપાક થાય છે. જ્યારે જ્ઞાનનો આ રીતે પરિપાક થાય છે, ત્યારે તે પરિપક્વ જ્ઞાનને શમ કહેવાય છે. પરિપક્વ અવસ્થા સામાન્યથી ફલોન્મુખ અવસ્થા છે. પોતાનું જે ફળ છે તેને પ્રાપ્ત કરાવવા માટે જ્યારે તે સમર્થ બને છે, ત્યારે તે પરિપક્વ દશાને પ્રાપ્ત કરે છે.
વિકલ્પોના વિષયથી જ્ઞાન જ્યારે શૂન્ય બને છે, ત્યારે જ તે રાગદ્વેષાદિને દૂર કરવા સમર્થ બને છે. વિકલ્પો ચિત્તના ભ્રમથી જન્મે છે. તેને લઈને પારમાર્થિક જ્ઞાન થતું નથી. અજ્ઞાનના કારણે આત્માને રાગ-દ્વેષની પરિણતિ પ્રાપ્ત થાય છે. જેથી
૫૩
| SR No. | 006013 |
| Book Title | Gyansara Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious Trust |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 156 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |