Gyansara Prakaran Part 01

SR No.: 006013
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust
Publication Year: 2007
Total Pages: 156
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 49

મજબૂત રીતે જે તત્ત્વનું તેઓ પ્રતિપાદન કરે છે, તે તત્ત્વનું તેમને વાસ્તવિક જ્ઞાન જ મળ્યું નથી. એમાં એમના જ્ઞાનાવરણીયકર્મના ક્ષયોપશમનો અભાવ કારણ નથી, પરન્તુ મિથ્યાત્વમોહનીયકર્મના ક્ષયોપશમનો અભાવ કારણ છે. જેઓ હેતુના દોષોને દૂર કરી શકે છે, તેઓ ચિત્તના દોષને દૂર કરી શકતા નથી. પર્વતમાં ધુમાડો છે કારણ કે ત્યાં અગ્નિ છે -આ પ્રમાણે કહેવામાં આવે તો ઘણે સ્થાને અગ્નિ હોવા છતાં ત્યાં ધુમાડો ન હોવાથી અગ્નિસ્વરૂપ હેતુ વ્યભિચારી-અનૈકાતિક મનાય છે, તેમાં અનૈકાન્તિકત્વ દોષ છે. આવી જ રીતે શબ્દ ગુણ છે કારણ કે તેમાં ચાક્ષુષત્વ રહેલું છે અર્થાત્ તેનું ચક્ષુથી પ્રત્યક્ષ થાય છે – આ પ્રમાણે કહેવામાં આવે તો ક્યારે પણ ચક્ષુ ઈન્દ્રિયથી શબ્દનું પ્રત્યક્ષ થતું ન હોવાથી ચાક્ષુષત્વ શબ્દનું સ્વરૂપ જ નથી તેથી ચાક્ષુષત્વ હેતુ અસિદ્ધ કહેવાય છે, તેમાં અસિદ્ધત્વ દોષ છે. આવા હેતુઓના દોષોને દૂર કરી શકનારા અને યુક્તિપૂર્વક સ્વ સ્વ સિદ્ધાન્તનું પ્રતિપાદન કરનારા પણ દાર્શનિક મુમુક્ષઓ પોતાના અભિનિવેશનો ત્યાગ કરવા શક્તિમાન ના થયા. તેથી તાત્વિક રીતે તત્ત્વના પારને પામી શક્યા નહિ. પોતાનું સમગ્ર જીવન વાદપ્રતિવાદ કરવામાં અને બીજાનો પરાભવ કરવામાં વિતાવવા છતાં તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થઈ નહિ. પ્રવૃત્તિમય જીવન હોવા છતાં તેનું કોઈ ફળ ન મળ્યું. એની અપેક્ષાએ પૂ. મુનિભગવન્તોની પ્રવૃત્તિ ખૂબ જ અલ્પ હોવા છતાં આત્મલક્ષી પરિણતિને લઈને તેઓશ્રીને પ્રાપ્ત થતા ફળનો કોઈ પાર નથી.... આ વાતને સ્પષ્ટ રીતે જણાવાય છે :
स्वद्रव्यगुणपर्यायचर्या वर्या परान्यथा ।
इति दत्तात्मसन्तुष्टिर्मुष्टिानस्थिति मुनेः ॥५-५॥ “સ્વ દ્રવ્ય ગુણ અને પર્યાયમાં રહેવું તે શ્રેષ્ઠ છે અને પર દ્રવ્ય ગુણ અને પર્યાયમાં રહેવું તે અન્યથા છે અર્થાત્ શ્રેષ્ઠ નથી. તેથી તત્ત્વના જ્ઞાતા એવા મુનિની આત્માને સન્તોષ આપનારી જ્ઞાનમાંની સ્થિતિ સારભૂત (રહસ્યભૂત) છે.” ગુણાદિના આશ્રયને દ્રવ્ય કહેવાય છે. આત્માસ્વરૂપ સ્વદ્રવ્ય છે. એને છોડીને બીજાં બધાં દ્રવ્યો પદ્રવ્ય છે. બીજાનો આત્મા પણ તત્ત્વતઃ પદ્રવ્ય છે. સ્વાત્મદ્રવ્યના જ્ઞાનાદિ સહજસિદ્ધ અનન્તા ગુણો છે અને દ્રવ્ય તથા ગુણની ક્રમિકાવસ્થાવિશેષ તેના પર્યાય છે. ગુણાદિથી યુક્ત દ્રવ્ય છે, ગુણો દ્રવ્યાશ્રિત છે અને દ્રવ્યગુણ : ઉભયાશ્રિત પર્યાય છે. સ્વદ્રવ્યગુણ અને પર્યાયમાં તન્મયતા સ્વરૂપ જે ચર્યા છે, તે શ્રેષ્ઠ છે. તેનાથી ભિન્ન પર દ્રવ્ય-ગુણ અને પર્યાયની જે તન્મયતા છે, તે શ્રેષ્ઠ નથી. કારણ કે તે અજ્ઞાનમૂલક છે.
४८