________________
अथ प्रारभ्यते श्रीज्ञानसारप्रकरणे चतुर्थं मोहत्यागाष्टकम् ।
આ પૂર્વે ત્રીજા અષ્ટકમાં સ્થિરતાનું નિરૂપણ કર્યું. એ સ્થિરતા મોહના ત્યાગથી પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી હવે મોહત્યાગનું નિરૂપણ કરાય છે. મોહનીયકર્મના ઉદયથી આત્મપરિણતિ અસ્થિર થાય છે. તત્ત્વના નિશ્ચયસ્વરૂપ સમ્યગ્દર્શનને અને સ્વસ્વભાવમાં રમણ કરવા સ્વરૂપ ચારિત્રને રોકનાર મોહનીયકર્મનો ઉદય છે. તેથી મનની સ્થિરતા નાશ પામે છે. - આત્માનો સ્વભાવ સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન અને વિશુદ્ધ સુખસ્વરૂપ છે. તો પણ આ સંસારમાં આત્માને ભટકવું પડે છે, તેમાં મોહનો દોષ છે. આત્મા અમૂર્ત (રૂપાદિથી રહિત), અકર્તા, સર્વ સદ્ગથી રહિત અને નિર્મળ સ્વભાવવાળો હોવા છતાં મોહની પરવશતાએ તે કર્મથી અવબદ્ધ અને દીન છે, તેથી સ્વસ્વભાવમાં લીન બનવા સ્વરૂપ સ્થિરતાને પ્રાપ્ત કરવા માટે મોહનો ત્યાગ કરવાનું જણાવાય છે :
अहं ममेति मन्त्रोऽयं मोहस्य जगदान्ध्यकृत् ।
अयमेव हि नपूर्वः, प्रतिमन्त्रोऽपि मोहजित् ॥४-१॥ “હું અને મારું – આ મોહનો મન્ત્ર છે, જે જગતને અબ્ધ બનાવે છે. પણ નગુન) પૂર્વકનો એ જ મંત્ર મોહને જીતનાર પ્રતિમત્ર છે.” મોહ, અજ્ઞાન-મિથ્યાજ્ઞાન
સ્વરૂપ છે. મોહના કારણે શરીરાદિને આત્મા માનવાનું અને ધનાદિને પોતાનું માનવાનું બનતું જ આવ્યું છે. પ્રમુ(હું) અને મમ(મારું) – આ મોહનો મંત્રજાપ સતત ચાલતો રહે છે.
અનન્તો કાળ ગયો, પરન્તુ શારીરાદિથી ભિન્ન એવા આત્માના અસ્તિત્વની પ્રતીતિ ના થઈ. જ્યારે પણ એવી કોઈ વાત મહાપુરુષોએ કરી ત્યારે મિથ્યાત્વાદિ મોહનીયકર્મના ઉદયથી એ વાતની થોડી પણ રુચિ ના થઈ. તેથી શરીરાદિને જ આત્મા માનીને તે તે પ્રવૃત્તિઓ ચાલતી રહી. શરીરાદિને અનુકૂળ પડે એવાં પૌદ્ગલિક સાધનોને પણ પોતાનાં માની મમત્વને ગાઢ બનાવવાની પ્રવૃત્તિ પણ ચાલતી રહી. આ રીતે અહેમમના મંત્રનું રટણ ચાલુ હોવાથી મનની સ્થિરતા રહેતી નથી.
