Gyansara Prakaran Part 01

SR No.: 006013
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust
Publication Year: 2007
Total Pages: 156
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 101

પણ પ્રકારનો તાત્વિક સંબન્ધ નથી. આત્મા ચેતન છે. પુદ્ગલ જડ છે. પુદ્ગલભાવોને કરનારો, કરાવનારો કે અનુમોદનારો આત્મા નથી તેમ જ તેનાથી પ્રાપ્ત થનારાં સુખ દુઃખાદિનો ભોક્તા પણ આત્મા નથી. સ્વસ્વરૂપમાં રમણ કરનારા આત્માને પર પદાર્યાદિનું કર્તુત્વ વગેરે સદ્ગત નથી. દ્રવ્ય, દ્રવ્યસ્વરૂપે નિત્ય છે. જ્ઞાનાદિ ગુણો અનાદિના સહજ છે. તેના પર્યાયો (પરિણામ) ક્રમિક છે. આત્મા સ્વપર્યાયોનો કર્તા છે. તેનો જ્ઞાતૃત્વ સ્વભાવ છે. સ્વગુણોનો ભોક્તા છે અને સ્વગુણોમાં રમણ કરનાર આત્મા છે. - આ પ્રમાણે આત્માનું સ્વરૂપ જેણે જાણી લીધું છે તે આત્મજ્ઞાની મહાત્મા કર્માદિથી લેપાતા નથી.
આમ પણ ચાલુ વ્યવહારમાં બીજાએ કરેલા કાર્યની પ્રત્યે આપણને મમત્વ થતું નથી તેમ જ દ્રેષ પણ થતો નથી. જ્યારે પણ બીજાએ કરેલા કાર્યની પ્રત્યે સહેજ પણ મમત્વાદિ થાય છે ત્યારે તે પૂર્વે તે કાર્યની પ્રત્યે થોડોઘણો પણ સંબંધ આપણો છે – એમ આપણે માની લીધેલું હોય છે. જેની સાથે આપણો નામનો પણ સંબંધ નથી : એવા કાર્યની પ્રત્યે આપણને સહેજ પણ મમત્વ કે દ્વેષ થતો નથી. આવી જ રીતે આત્માનું જ્ઞાન જેમને થયું છે, એવા આત્મજ્ઞાની મહાત્માઓને પુદ્ગલાદિ ભાવો(પરભાવો)ની પ્રત્યે પોતાનો કોઈ જ તાત્ત્વિક સંબન્ધ નથી, એનો પૂરતો ખ્યાલ હોવાથી તેઓ કર્માદિથી લેપાતા નથી. કારણ કે આત્મજ્ઞાનીઓ પરભાવોમાં ઔદાસીન્ય રાખનારા છે. જેમને તેવા પ્રકારનું ઔદાસીન્ય પ્રાપ્ત થયું નથી, તેઓ પરમાર્થથી આત્મજ્ઞાનવાળા નથી.
વ્યવહારનયથી આત્મા પુદ્ગલભાવોનો કર્તા, કરાવનારો અને અનુમોદનારો છે. કારણ કે અશુદ્ધ આત્મા રાગાદિને કારણે કર્મબન્ધાદિને કરે છે. માત્ર શરીરાદિથી કર્મબન્ધાદિ થતા નથી. નિશ્ચયનયની દષ્ટિએ આત્મા સ્વભાવથી જ શુદ્ધ હોવાથી તે કદિ પુગલભાવોનો કર્તા વગેરે નથી. ઉભય નયને આશ્રયીને આત્મા કથંચિત્ પુગલભાવોનો કર્તા અકર્તાદિ છે. સ્વપરના વાસ્તવિક વિવેકપૂર્વકના જ્ઞાનવાળા કર્માદિથી લેવાતા નથી. એમાં કારણભૂત જે આત્મપરિણતિ છે- તે જણાવાય છે :
लिप्यते पुद्गलस्कन्धो, न लिप्ये पुद्गलैरहम् । . चित्रव्योमाञ्जनेनेव, ध्यायन्निति न लिप्यते॥११-३॥
-૧