________________ 134 લાફિંગ ને વળી, તેના મની એ ખેડને કારણે ડિયાને પ્રેમ મેળવવામાં તે તેને કશી મુશ્કેલી આવતી નહતી; કારણ કે, તે અંધ હોઈ તેના મને દેખી શકતી જ નહોતી. પરંતુ તે પોતે જેમ જેમ સુખી થતે ચાલ્ય, તેમ તેમ આસપાસનાં ટોળાંમાં બેલ વખતે જોવા મળતી દુઃખ-શેકની ઘેરી છાયા તેના મન ઉપર અસર કર્યા વિના ન રહી. ખેલની એક પેનીની સસ્તી ટિકિટ નીચલા વર્ગને કંગાલ લોકોને આકર્ષતી અને તેઓ પોતાનાં દુઃખ ભૂલવા જ દારૂની પેઠે ગ્વિનપ્લેઈન તરફ વળતા ! પોતાના રંગમંચ ઉપર ઊભો ઊભો તે આ બધા ચહેરા ઉપર અંકિત થયેલી વિવિધ રેખાઓ વાંચતો. કારણ કે, દરેક પ્રકારનું દુઃખ ચહેરા ઉપર પિતાની વિશિષ્ટ રેખાઓ અંકિત કરે છે જ. કેટલાંય છોકરાંનાં મોં ઉપર અવારનવાર વેઠવી પડતી ભૂખની વાત અંકિત થયેલી હતી. અમુક પુરુષ પિતા હતો, અમુક સ્ત્રી માતા હતી. અને તેમની પાછળ બરબાદીને પંથે પળેલું કુટુંબ હતું; એ વાત તેમના ચહેરા ઉપરથી તરત દેખાઈ આવે. એક ચહેરા દુરાચારમાંથી બહાર નીકળી, ગુનાખોરીમાં પ્રવેશત હતા -- શાથી ? અજ્ઞાન અને ભૂખમરાથી. બીજાના મોં ઉપર શરૂઆતની ભલાઈ સામાજિક દબાણથી ભૂંસાઈ જવા આવી હતી અને તેનું સ્થાન ધિક્કાર લેતો જતો હતો. એક બુદ્દીના મોં ઉપર દુકાળ જ સ્પષ્ટ દેખાતો હતો. બીજી એક જુવાન છોકરીની ભમરોમાં વેશ્યાપણું ડોકાતું હતું. એ ટોળા પાસે હાથ હતા, પણ ઓજાર ન હતાં; કામદારો કામ જ માગતા હતા, પણ કામ જ નહોતું. કોઈ કઈ વખત એકાદ ઘરડો કે કોઈ કોઈ વખત એકાદ બીમાર સૈનિક કામદાર સાથે આવીને બેસતો; તે ઉપરથી 4િનપ્લેઈનને યુદ્ધની ભૂતાવળનું દર્શન થતું. કેટલાંય માણસેના ચહેરા ઉપર, ઉપરના વર્ગોના સુખના દબાણથી જ, પશુપણું ધીમે ધીમે પાછું અંકિત થતું જતું તેને દેખાતું હતું.