________________ પૅરિસમાંથી વિદાય અત્યારે વેર તથા અભિમાનની બધી લાગણી છાંડીને અહીંથી વિદાય થાઉં છું. ઈશ્વર જાણે છે કે, તેણે મને જે શક્તિ અને વિભુતિ બક્ષી હતી, તેને મેં સ્વાર્થ માટે કે નિરર્થક પ્રયોજનો માટે દુરુપયોગ નથી કર્યો. હે મહાનગરી ! મારા જીવનની ઉત્કટમાં ઉત્કટ આકાંક્ષાઓ તારા વક્ષ:સ્થળ ઉપર સિદ્ધ થઈ છે. ખાણિયાની પેઠે મેં તારાં આંતરડાં ખોદી ખાદીને તેમાં સંતાયેલા અનિષ્ટને ડામ્યું છે. હવે મારું કામ પૂરું થાય છે; હે મહાનગરી! અલવિદા ! અલવિદા !' તે લોકોની મુસાફરીને છેવટનો ભાગ જળમાર્ગે થઈને કતે. ચાર ઘોડા સાથેની આખી ગાડી કાઉન્ટના પિતાના જહાજ ઉપર ચડાવી દેવામાં આવી. માર્સેલ્સ બંદરે જયારે તેમનું જહાજ દાખલ થયું, ત્યારે બીજું એક વહાણ આલિયર્સ તરફ ઊપડવા તૈયાર થઈ રહ્યું હતું. તેના તૂતક ઉપર ઊભેલો એક જુવાન નીચે ઊભેલી, કાળાં કપડાં પહેરેલી એક સ્ત્રીને વિદાય આપી રહ્યો હતો. ઍકિસમિલિયને કાઉંટનું ધ્યાન ખેંચીને કહ્યું: “કાઉન્ટ, જુઓ, પેલો આલ્બર્ટ મોર્સ છે!' કાઉંટે કહ્યું: “હા, મેં તેને જોયો છે; અને નીચે ઊભેલી તેની માને પણ જોઈ છે.’ તે દિવસ બંનેએ માર્સેલ્સમાં જ ગાળવાનો હતો. મેંકિસમિલિયન પિતાના પિતાની કબરની મુલાકાતે જવાનો હતે; કાઉન્ટને પણ બીજા કામ હતાં. કાઉન્ટ હવે મેકિસમિલિયનથી છૂટો પડી, પોતાના પિતાના મકાન તરફ વળ્યો. આખું મકાન કાઉંટે મર્સિડીસને આપી દીધું હતું, અને તે ત્યાં જ હશે, એવી કાઉન્ટને ખાતરી હતી. કઉન્ટ જ્યારે મર્સિડીસને મળ્યો, ત્યારે પોતાના જીવનના છેલા આધારરૂપ પોતાના પુત્રને પરદેશ વળાવીને તે લગભગ શૂન્ય દશામાં ઘરના વાડામાં બેઠી હતી.