________________
૧૩.
સંક્ષિપ્ત જીવનઝરમર બાળકોને ઘરમાં ધાર્મિક વાતાવરણ અને સ્કૂલમાં ધાર્મિક સંસ્કાર મળે એ વાત પર તેઓ ખાસ ભાર મૂકતા ને કહેતા: ‘‘ધર્મ એટલે આપણને અધોગતિ તરફ જતાં રોકનારી ક્રિયા. ધર્મ પ્રકાશનવાન છે. એ આપણને ઉન્નતિ તરફ લઈ જાય છે. રૂઢિ અથવા સિદ્ધાંત ધર્મ નથી. ધર્મમાં રૂઢિની જે વિકૃતિ આવી છે એમાં સંશોધન થવું જરૂરી છે. સાર્વભૌમ ધર્મનો કોઈ ઈન્કાર નહીં કરી શકે. ક્યો ધર્મ હિંસા, ચોરી, વ્યભિચાર, અસત્ય, અનીતિ કે વિશ્વાસઘાતનો વિરોધ નથી કરતો ? હિંદુ હો કે મુસલમાન, ઈસાઈ હો કે પારસી – પ્રત્યેક માટે આ દુર્ગુણોને વશ ન થવાનું એમના ધર્મમાં ફરમાન છે. | ‘‘જ્યાં સુધી વિચારધારામાં આમૂલ ક્રાંતિ નહીં આવે ત્યાં સુધી દેશનું ઉત્થાન અશક્ય છે. શાસન અંત:કરણ પર અધિકાર નથી જમાવી શકતું. હૃદય પર તો માત્ર પ્રેમ અને ધર્મનું શાસન જ ચાલે છે.
‘‘જ્યાં સુધી માનવમાં એ સંસ્કાર ન જાગે કે અમુક વસ્તુ કરવી પાપ છે, ને હૃદય એમાં સંમત ન થાય ત્યાં સુધી કશું સંભવિત નથી. લોકો સાચા પાપભીરુ નહીં બને ત્યાં સુધી અનીતિ નહીં અટકે.
ખરાબ વિચારોના ખરાબ પરમાણુ બને છે અને એની પ્રકૃતિ પર અસર પડે છે. તેનાં પરિણામે દેશ અનાવૃષ્ટિ, અતિવૃષ્ટિ જેવા પ્રકૃતિપ્રકોપનો ભોગ બને છે.
‘‘હિન્દુસ્તાન ગરીબ દેશ નથી. દેશમાં પૈસાનો નહીં, હૃદયનો અભાવ છે. આપણી સંગ્રહવૃત્તિ ક્યારે છૂટશે? સ્વાર્થ છોડો અને કર્તવ્યપરાયણ બનો.''
