________________
મહર્ષિ અરવિંદ વડોદરા રાજ્યની નોકરીમાં તેમને હવે કશો રસ રહ્યો ન હતો. તેની મર્યાદા તેમના કાર્યના ફલક અને કાર્યની શક્તિ બંનેને રૂંધતી હતી. લૉર્ડ કર્ઝનના બંગાળના ભાગલાના હુકમે બંગાળમાં હોળી પ્રગટાવી દીધી હતી. બંગાળની ભૂમિનો પુકાર તેમને ઘનિષ્ઠપણે સંભળાતો હતો. હિંદની ગુલામી તેઓ જાણે કે ક્ષણભર પણ નિભાવી લેવા તૈયાર ન હતા. પેલી અચિંત્ય શક્તિ પણ પોતાના ધનુષની પણછ તાણીને જાણે કે શરસંધાન કરીને બેઠી હતી.
અને શ્રી અરવિંદ સ્થાયી અને આર્થિક રીતે સંતોષપ્રદ નોકરી સાપની કાંચળી માફક ઉતારી નાખી તોફાનના કેન્દ્રમાં બંગાળમાં પહોંચી ગયા.
૫. બંગાળમાં
કલકત્તા પહોંચતાં જ બારીસાલ પરિષદ કે જેને સરકારે ગેરકાયદેસર જાહેર કરેલી હતી તેના વિરોધનું નેતૃત્વ શ્રી અરવિદે લીધું અને પરિષદમાં હાજર રહ્યા. કલકત્તામાં રાષ્ટ્રીય શિક્ષણને કેન્દ્રમાં રાખી એક નવી નેશનલ કૉલેજ સ્થપાઈ. શ્રી અરવિંદ પોતે પણ તેના એક સ્થપતિ હતા. મિત્રોના પુષ્કળ આગ્રહને વશ થઈ તેમણે તે કોલેજનું પ્રિન્સિપાલપદ ફક્ત રૂ. ૧૫૦નું માનદ વેતન લઈ સ્વીકાર્યું અને બંગાળના યુવાનો સાથે પોતાનો નાતો જોડી દીધો.
બિપિનચંદ્ર પાલે ‘વંદે માતરમ્' નામનું એક વર્તમાનપત્ર શરૂ કર્યું. તંત્રી સહિત તેનો તમામ કાર્યભાર પણ શ્રી અરવિદે જ ઉઠાવી લીધો.
