________________
મહર્ષિ અરવિંદ હિસ્ટીરિયાનું દર્દ લાગુ પડ્યું હતું જેમાંથી તેઓ મૃત્યુપર્યત ઊગરી શક્યાં ન હતાં. શ્રી અરવિંદના બીજા બે, વિનયભૂષણ અને મનમોહન નામના મોટા ભાઈઓ હતા. તેમનાથી નાનો એક ભાઈ બારીન્દ્ર અને સરોજિની નામે બહેન હતાં.
શ્રી અરવિંદનો જન્મ આવા ઘોષ કુટુંબમાં ઈ. સ. ૧૮૭૨ના ઑગસ્ટની પંદરમી તારીખે મળસકે ૪-૫૦ સમયે કલકત્તામાં થયો. એમના પિતા તે વખતે ખુલના ડિસ્ટ્રિક્ટની હૉસ્પિટલના ચીફ સર્જન હતા. તેમના બાળપણનાં શરૂઆતનાં વર્ષો ખુલનામાં પસાર થયાં. પરંતુ પાંચ વર્ષની ઉંમરના થયા ત્યાં સુધી તેમને બંગાળી બોલતાં શીખવવામાં આવેલું નહીં. ઘરમાં એક નર્સ, એક બબરચી અને ખાનસામા હતાં. તેમની જોડે પણ ભાંગીતૂટી અંગ્રેજીમાં અને એવી જ હિંદીમાં વાત કરવાની રહેતી. તેઓ પાંચ વર્ષના પૂરા થયા ન થયા ત્યાં તો માતા પિતાની છત્રછાયાથી દૂર દાર્જિલિંગની અંગ્રેજ બાળકો માટેની લૉરેટો કોન્વેન્ટ સ્કૂલમાં પિતાએ તેમને દાખલ કરાવ્યા અને સાત વર્ષની ઉંમરના થયા ત્યારે તેમના બંને મોટા ભાઈઓ સાથે ડૉ. કૃષ્ણધન તેમને અભ્યાસ માટે ઇંગ્લેંડ લઈ ગયા. પોતાના પુત્રોની સોંપણી અને રહેવા-ખાવાની વ્યવસ્થા, વ્યવસાયે પાદરી એવા એક અંગ્રેજ સજ્જન હ્યુવીટને ત્યાં કરી. થોડા સમયમાં જ હિંદ પાછા વળતાં તેમણે યુવીટને એક કડક : સૂચના આપેલી:
એમને હિંદીઓને મળવા દેશો નહીં. હિંદ વિશે જાણવા દેશો નહીં. ભારતની કોઈ વસ્તુના પ્રભાવ હેઠળ આવવા દેશો
નહીં.''
