________________
ગુરુ નાનકદેવ આથી તેમને વેઠવું પડ્યું હતું.
આઠમા ગુરુ હરકિશનજી બાળગુરુ હતા. તેમણે પોતાની વાણીથી ઔરંગઝેબને પ્રસન્ન કરેલ. તેમણે સત્તા સામે ક્યારેય નમતું જોખ્યું ન હતું. સત્તાનું શરણું સ્વીકાર્યું ન હતું. શીતળાના પ્રકોપથી બાળગુરુ અકાળે લીલા કરી ગયા.
નવમા ગુરુ તેગબહાદુર શૂરવીર, યોદ્ધા તેમ જ મહાન કવિ હતા. ઔરંગઝેબે તેમને કેદ કર્યા હતા. તેમને ઇસ્લામ સ્વીકારવાનું ફરમાન કર્યું હતું. પણ ગુરુજીએ ઈસ્લામ સ્વીકારવાનો સાફ સાફ ઇન્કાર કરી દીધો. ઔરંગઝેબે તેનો શિરચ્છેદ કરવાનો હુકમ કર્યો. ગુરુજી શાંત રહ્યા, હસતા રહ્યા, જપજી'નો પાઠ કરતા રહ્યા અને મૃત્યુને ભેટ્યા. ધર્મ માટે પ્રાણત્યાગ કરવાની પ્રેરણા પાતા ગયા.
ગુરુના બલિદાનથી શીખ પ્રજા વધુ ઉગ્ર બની. ગુરુ-ગાદીએ, - ‘‘સવા લાખસે એક લઢાવું, તબ ગુરુ ગોવિંદસિંહ નામ કહલાઉં -'' આ પ્રસિદ્ધ ઉક્તિના સર્જક ગુરુ ગોવિંદસિંહ બિરાજ્યા. તેઓ દશમગુરુ. ગુરુપરંપરા અહીં સમાપ્ત થઈ. પણ ગુરુ ગોવિંદસિંહે દીર્ધદષ્ટિ વાપરી ગુરુપરંપરા બંધ કરી “ગુરુ ગ્રંથસાહેબ”ને ગુરુગાદીએ બેસાડ્યા. ગુરુ ગોવિંદસિંહ સિંહ સર્યા. શીખો સિંહ બન્યા. તેમણે શીખોને કેશ, કિરપાણ, કચ્છ, કડું અને કાંસકી ધારણ કરવાનો ઉપદેશ આપ્યો. સંગઠનમાં જ્ઞાતિપ્રથા બાધક થતી લાગતાં તેમણે જ્ઞાતિપ્રથા દૂર કરી. નાતજાતનાં બંધનો ફગાવી દીધાં. તેમણે શીખોને લડાયક બનાવ્યા. પાંચ પ્યારા તેમના ધર્મ માટે યુદ્ધે ચઢનાર શીખો ખાલસા (મુક્ત) કહેવાયા.
