________________
ગુરુ નાનક ગુરુજીએ અંતિમ દિવસો અહીં પસાર કર્યા હતા.
અમૃતસરથી થોડે દૂર “પંજાસાહબ' નામે ગામ છે. આજે તો એ પાકિસ્તાનમાં છે. પણ તેનો રસિક ઇતિહાસ છે. ગામ એક તળેટીમાં વસ્યું છે. ટેકરી ઉપર મીઠા પાણીનો એક ઝરો છે. એ સમયે ત્યાં વલીકંધારી નામે ફકીર રહેતો હતો. એક વખત ગુરુજી અને મર્દાના ત્યાંથી પસાર થતા હતા. મર્દાનાને તરસ લાગી. ગુરુજીએ ટેકરી પર જઈ પાણી પી આવવા કહ્યું. મર્દાના ટેકરી પર ગયો પરંતુ વતીકંધારીએ તેને ધમકાવ્યો, “નાપાક પાછો જા, તારા માટે આ પાણી નથી.'' મદને પાછો આવ્યો. ગુરુજીએ ફરી પાછો મોકલ્યો. આમ બે વખત બન્યું. છેવટે ગુરુજીએ તળેટીમાં ખાડો ખોદ્યો. મધુર પાણી નીકળ્યું. પાણી પી તે તૃપ્ત થયો પણ ઉપર ઝરણું સુકાઈ ગયું. વલીકંધારી ગુસ્સે થઈ ગયો. તેણે ગુરુજી ઉપર એક મોટી શિલા ગબડાવી. મદનાએ ગુરુજીને ચેતવ્યા. ગુરુજીએ હાથ ઊંચો કરી શિલાને અધવચ રોકી દીધી. એ શિલા પર પંજાની છાપ જોવા મળે છે. આજે પણ તેના ગુરુદ્વારામાં કણાહ પ્રસાદ ધરાવવામાં આવે છે ત્યારે પ્રસાદ પર એ પંજાની છાપ પડે છે.
ગુરુજી નેપાળ, સિક્કિમ, ભૂતાન આદિ પ્રદેશમાં ગયા. ભૂતાનના ધર્મગુરુ લામા તેમના પર ખૂબ પ્રસન્ન હતા. ગુરુજીની વાણીનું ભૂતાની ભાષામાં ભાષાતર કરાવી લીધું.
એક દિવસ મનાએ વિનંતી કરી, “ગુરુજી કાબા જવું છે.'' ગુરુજી કહેઃ ““ચાલો તૈયારી કરો, મારી પણ એ જ ઈચ્છા છે.' સંવત ૧૫૭૫માં ગુરુજી મક્કા શરીફ પહોંચ્યા. રાત પડી ગઈ હતી. ચોગાનમાં સૂતા, ઊંઘમાં અજાણતાં પગ કાબા તરફ ગયા. ગુ. ના. -૪
