________________
૨
સહજાનંદ સ્વામી વૈદિક ગ્રંથોનો અભ્યાસ કરાવતા. નાની ઉંમરે વ્રતો કરવાં, નિયમો પાળવા, કથા અને ધાર્મિક વાર્તાઓ સાંભળવી તથા દેવદર્શને જવું વગેરે પ્રવૃત્તિઓમાં એમનો રસ હતો. પુત્રની ધાર્મિક વૃત્તિ અને વૈરાગ્યને પિતા જાણી ગયા હતા. પિતાએ એમના અંતકાળ સમયે એમના બે પુત્રોને જણાવ્યું કે, 'તમે ઘનશ્યામની સંભાળ રાખજો, એ ઘર માંડશે નહીં, ભૂખ્યો હશે તોયે એ ખાવાનું માગશે નહીં.'
નાની ઉંમરે પ્રથમ માતાના, ત્યાર બાદ પિતાના અવસાન બાદ બાર વર્ષની કુમળી વયે સંવત ૧૮૪૯માં અષાડ સુદ દસમને દિવસે એમણે ગૃહત્યાગ કર્યો. તેમણે નીલકંઠ નામ ધારણ કર્યું. મોટા ભાઈ, ભાભી અને નાના ભાઈએ એમની શોધ કરી અને વિલાપ કર્યો. પરંતુ તેમનો પત્તો લાગ્યો નહીં. નીલકંઠે તો સરયૂ નદી ઊતરીને હિમાલય તરફ પ્રયાણ કર્યું હતું. તેઓ ત્યાં યોગીઓ, સાધુઓ અને સંતોને મળ્યા. ધર્મ અને આત્મા વિશે પ્રશ્નો પૂછ્યા.
માનવજાતને અનેક મુશ્કેલીઓ અને આપત્તિઓથી એમણે પીડાતી જોઈ હતી. તે દૂર કરવાનો માર્ગ શોધવા તેમના મનમાં મનોમંથન ચાલતું હતું. દુનિયાના અનેક ભોગવિલાસનાં પ્રલોભનોનો તેમણે ત્યાગ કર્યો. સંસારનાં બંધનોથી તેઓ સંપૂર્ણપણે મુકત બન્યા. ગૌતમ બુદ્ધના માભિનિષ્ક્રમણ સાથે સરખામણી કરતાં બંનેમાં જગતહિત અને માનવકલ્યાણની ભાવના જોવા મળે છે. બાળપણથી જ તેમનામાં દૈવી શક્તિઓ, પવિત્રતા, દયા અને સેવાવૃત્તિ, પ્રેમ અને નિર્વેરની ભાવના, કુશાગ્ર બુદ્ધિ અને લોકકલ્યાણની ભાવના દેખાતી હતી. તેઓ
