________________
ગૌતમ બુદ્ધ
૩૧ ધર્મચક્રપ્રવર્તન કહેવાય છે.
ધાર્મિક મનુષ્ય બે છેડાનો ત્યાગ કરવો. પહેલો છેડો કામોપભોગ કરતા રહેવું એ છે. તે હીન, ગ્રામ્ય, સામાન્ય જનસેવિત, અનાર્ય અને અનર્થકારક છે. બીજો છેડો છે દેહદમન કરવું તે. આ છેડો પણ દુઃખકારક, અનાર્ય અને અનર્થકારક છે. આ બંને અંતિમ માર્ગ છોડીને ભગવાને જ્ઞાનચક્ષુ ખોલનારો, ઉપશમ, પ્રજ્ઞા, સંબોધ અને નિર્વાણની પ્રાપ્તિ કરાવનાર મધ્યમ માર્ગ શોધી કાઢ્યા. તેમાં ચાર આર્યસત્યો આપ્યાં ?
(૧) દુઃખ નામનું પહેલું આર્યસત્ય આ પ્રમાણે છેઃ જન્મ, જરા (વૃદ્ધાવસ્થા), મૃત્યુ, અપ્રિય વસ્તુઓનો સમાગમ અને પ્રિય વસ્તુઓનો વિયોગ – એ પાંચ ઉપાદાન – સ્કંધ દુઃખકારક છે.
(૨) ફરી ફરી ઉત્પન્ન થનારી અને સર્વત્ર આસક્તિ ઉત્પન્ન કરનારી તૃષ્ણા એ દુઃખનું મૂળ છે. તે તૃષ્ણા ત્રણ પ્રકારની છે. કામતૃષ્ણા, ભવતૃષ્ણા અને વિભવ કે વિનાશતૃષ્ણા. - આ દુ:ખસમુદાય નામે બીજું આર્યસત્ય છે.
(૩) દુઃખનિરોધ એ ત્રીજું આર્યસત્ય છે. એટલે કે એ તૃષ્ણાનો વૈરાગ્યથી પૂર્ણ નિરોધ કરવો, ત્યાગ કરવો, તેનાથી મુક્તિ મેળવવી.
(૪) દુઃખનિરોધગામિની પ્રતિપદા એટલે કે આર્ય અષ્ટાંગિક માર્ગ એ ચોથું આર્યસત્ય છે. મતલબ કે આર્ય અષ્ટાંગિક માર્ગ જ દુઃખના નિરોધનો માર્ગ છે. તેનાં આઠ અંગો છે. આર્ય અષ્ટાંગિક માર્ગ : (૧) સમ્યફદષ્ટિ અર્થાત્ યથાર્થ જ્ઞાન એટલે કે જગત વિશેના
વાચા સિદ્ધાંતમાં શ્રદ્ધા.
