________________
૩૦.
ભગવાન ગૌતમ બુદ્ધ જીવનસૌદર્યે કેટલી ઊંડી છાપ પાડી હશે ! મધ્ય એશિયાના તાકલા મકાન રણના રણદ્વીપમાં બૌદ્ધસંસ્કૃતિ ફેલાયેલી તેના અવશેષોમાંથી શહેર, સ્તૂપો, વિહારો, ગુફાઓ, ધમ્મપદ, દસ્તાવેજ, ભીંતચિત્રો, કાષ્ટાકૃતિઓ મળી આવ્યાં છે. જાવાનું વિશ્વવિખ્યાત મહામંદિર બોરોબુદુર, સમ્રાટ અશોકે ઊભા કરેલા વિહારો, સ્તંભો, સ્તૂપો અને શિલાલેખો, સાંચીનો સ્તૂપ, સારનાથની બુદ્ધપ્રતિમા, રાષ્ટ્રીય ચિહ્ન તરીકે સ્વીકારાયેલો સિંહસ્તંભ, અજંતાની ગુફાઓ ને ભીંતચિત્રો, કાર્લી વાઘ અને બદામીનાં ચૈત્યગૃહો, ગિરનાર તળેટીમાં તેમ જ કાલશી, શાહબાઝગઢી, મનશહર, ધવલી, યાવગઢ, સોપારા આદિ ગામ પાસેના શિલાલેખો, ટોપરા, મીરત, કોશામ્બી, લોરિયા, રામપૂર્વા, સાંચી આદિ ગામ પાસેના સ્તંભલેખો તેમ જ બર્બરના ગૃહાલેખો - આ બધા કાળમીંઢ પથ્થરો પર ભગવાન બુદ્ધની કરુણાનો હોજ છલકાયો છે. તેથી આજે પણ બૌદ્ધ ધર્મના આ કલાવારસામાં પ્રાણધબકાર અનુભવાય છે.
વસંતપૂર્ણિમાએ જન્મી, આષાઢી પૂર્ણિમાએ ગૃહત્યાગ કરી, અને વૈશાખી પૂર્ણિમાએ બોધિજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી પછી પાછી તે જ પૂર્ણિમાની પવિત્ર રાત્રિએ મહાનિર્વાણ પામેલા બુદ્ધ પોતે કરુણાના પૂર્ણાવતાર ચંદ્ર હતા. તેમનું સમગ્ર જીવન કરુણાના અમૃતપ્રવાહ સમું હતું. ગંગાયમુનાના મેદાનમાં તેમણે ‘પ્રણયરસગંગા” વહાવી અને જનસમુદાયનાં પાપતાપ શમાવ્યાં. ધર્મચકપ્રવર્તન :
બુદ્ધત્વ પ્રાપ્તિ પછી ભગવાને જે સહુ પ્રથમ ઉપદેશ આપ્યો તે
