________________
૬૨
ભગવાન મહાવીર
અને ગૌતમનું હૃદય ઠરે છે અને વળી પાછો એ ધર્મપ્રવર્તનના કામમાં ડૂબી જાય છે. ભગવાનનાં છેલ્લાં છ વર્ષ વૈશાલી, કોશલ, મિથિલા, અંગદેશ, રાજગૃહ, નાલંદા વગેરે પ્રદેશોમાં વીત્યાં. રાજગૃહનું પતાવી ચાતુર્માસ માટે મહાવીર પાવાપુરી પહોંચે છે. પૃથ્વી પરનો આ તેમનો અંતિમ ચાતુર્માસ છે. કઠણ તપોસાધના અને સૂરજના સાતત્યપૂર્વક ચાલતી ધર્મયાત્રાને પરિણામે શરીર સારી પેઠે ઘસાયું પણ છે. પાવાપુરીના હસ્તિપાલ રાજાના કારકુનોની કચેરીમાં એમનો નિવાસ છે. અંતિમ સમય આવી પહોંચ્યો છે, એની જાણ એમને તો હોય જ ને ! ઉપદેશધારા પ્રવેગે વહેતી રહે છે અને ક્ષણોક્ષણ જીવન અંતિમ ઘડી તરફ આગળ વધી રહ્યું છે.
દેહને નભાવવા પૂરતો આહાર લેવાતો તેય હવે તો સદંતર બંધ કરી દીધો. જીવનની સંધ્યાના વિરમતા રંગોમાં પણ ઉપવાસે એની પીંછી ફેરવી. હવે તો પ્રતિક્ષણ ઉપવાસ હતો. બે દિવસના ઉપવાસ થયા હતા અને રાત આગળ વધી રહી હતી. લાગતું હતું કે પ્રાણ છૂટવાની ઘડી હવે નજીક આવી રહી છે. બધા શિષ્યો ભગવાનને ઘેરી વળી ઊભા હતા. કેવળ પટ્ટશિષ્ય ગૌતમ ત્યાં હાજર નહોતો. ગૌતમને ગુરુ માટે અત્યધિક મમતા હતી. મમતાની આ પરાકાષ્ઠાને ભેદીને તે કેવળજ્ઞાન સુધી પહોંચી શકતો નહોતો, આ તથ્ય ગુરુ સમક્ષ ખૂલ્યું ના હોય તેવું તો કેમ બને? ગુરુ યોગ્ય ઘડીની રાહ જોતા હતા. પોતાના જીવનની અંતિમ ઘડી આ સંક્રાંતિ માટે એમને યોગ્ય ઘડી લાગી અને એમણે ગૌતમને નજીકના ગામમાં દેવશર્મા નામના બ્રાહ્મણને ઉપદેશ આપવા મોકલી દીધો. સંભવ છે કે કેવળજ્ઞાન આડે આવતા મમતાના અંતિમ બંધનને છેદવા જ એમણે આ પગલું ભર્યું હોય !
