________________
૪૦
સ્વામી વિવેકાનંદ
વખત જ્યારે તેઓ યુનિવર્સિટીના વિદ્યાર્થીઓ સમક્ષ ‘હિંદુ ફિલસૂફી' ઉપર વ્યાખ્યાન કરી રહ્યા હતા ત્યારે તેમણે કહ્યું: ‘‘જેણે સર્વોત્તમ સત્યનો સાક્ષાત્કાર કર્યો છે તે બધી પરિસ્થિતિમાં સ્થિતપ્રજ્ઞ રહી શકે છે અને બહારની અસરોથી ચલિત થતો નથી.'' સ્વામીજીના આ શબ્દોની પરીક્ષા કરી જોવાના નિર્ણયથી થોડા વિદ્યાર્થીઓએ રબારીનો વેશ ધારણ કર્યો અને પોતાના ગામમાં વ્યાખ્યાન આપવાનું એમને આમંત્રણ આપ્યું. જ્યારે સ્વામીજી ત્યાં જઈ પહોંચ્યા ત્યારે તેમણે ગામના ચોકમાં લાકડાનું એક પીપ ઊંધું વાળીને વ્યાસપીઠ જેવું બનાવ્યું. એના ઉપર ઊભા રહીને સ્વામીજીએ વ્યાખ્યાનની શરૂઆત કરી. સ્વામીજી તો તરત જ વ્યાખ્યાનના વિષયમાં મગ્ન થઈ ગયા. અચાનક કાન ફોડી નાખે એવા બંદૂકના બાર થવા લાગ્યા; સનનન. . કરતી ગોળીઓ એમના કાન પાસેથી પસાર થવા લાગી; પરંતુ એક સ્થિતપ્રજ્ઞને છાજે એ રીતે એ તો વ્યાખ્યાન આપતા જ રહ્યા! જાણે કશું બન્યું જ નથી! વ્યાખ્યાન પૂરું થયું, પેલા રબારીઓ એમની આસપાસ ફરી વળ્યા અને શાબાશી આપતાં કહેવા લાગ્યા: ‘‘જણ ખરો!''
ઈ. સ. ૧૮૯૪ના અરસામાં સ્વામીજીએ જે વ્યાખ્યાનો આપ્યાં તેમાં મુખ્ય સૂર દેશભક્તિનો હતો. આ હકીકત ત્યાંના વિચક્ષણ પત્રકારોએ તરત જ ધ્યાનમાં લીધી. એક જણે લખ્યું: ‘એમની દેશદાઝ અત્યંત તીવ્ર છે. જે રીતે એ ‘મારો દેશ' એ શબ્દો ઉચ્ચારે છે તે અત્યંત હૃદયસ્પર્શી છે. કેવળ એટલા જ શબ્દો એમને માત્ર એક સંન્યાસી તરીકે નહીં, પરંતુ પોતાના દેશભાઈઓના આત્મીય જન તરીકે પ્રગટ કરી દે છે.''
•
આમ સાડા ત્રણ વર્ષ સુધી અમેરિકા, ઇંગ્લંડનો પ્રવાસ ખેડ્યા બાદ યુરોપના દેશોની યાત્રા કરતાં સ્વામીજી થોડા શિષ્યસમુદાય
