________________
૨૯
પરિવ્રાજક જીવન અને કન્યાકુમારી મીરના પુસ્તકાલયમાંથી સર જોન લબકના ગ્રંથોનો આખો સેટ મંગાવ્યો અને બીજે દિવસે એ પુસ્તકો એમણે પાછાં મોકલી દીધાં. ગ્રંથપાલને વિશ્વાસ ન આવતાં તેણે થોડા પ્રશ્નો પૂછ્યા. પછી ગ્રંથપાલે પોતાની ભૂલ કબૂલ કરી અને તે નવાઈ પામ્યા કે આટલાં બધાં પુસ્તકો સ્વામીજીએ આટલી ઝડપથી વાંચ્યાં શી રીતે? આનો જવાબ દેતાં સ્વામીજીએ કહેલું: ‘‘હું કંઈ પુસ્તકોનો શબ્દેશબ્દ વાંચતો નથી; હું તો કેલિડોસ્કોપ(kalidoscope)ની જેમ વાંચી જાઉં છું ને કોઈ વાર તો ફકરાનું મથાળું વાંચીને ભાવાર્થ સમજી લઉં.''
મીરતથી દિલ્હી થઈને સ્વામીજી અલ્વર ગયા હતા. ત્યાં એક મૌલવી તેમના ભક્ત બનેલ અને સ્વામીજીએ તેમને ઘેર જઈને ભોજન લેવાનું ખૂબ જ પ્રેમથી સ્વીકારેલ. અલ્વરના મહારાજાના દીવાને પણ પોતાને ત્યાં નિમંત્રેલ; અને પોતે મૂર્તિપૂજામાં શ્રદ્ધા ધરાવતા નથી તેમ તેઓ કહેતા. તેમના જ મહારાજાની છબી ઉપર ભરેલ દરબારમાં ઘૂંકવા સ્વામીજીએ કહેલું. આ સાંભળતાં જ સૌ પ્રૂજી ઊઠેલ. મહારાજસાહેબની છબી પર ઘૂંકાય? ત્યારે સ્વામીજીએ કહેલું‘‘છબીમાં મહારાજનું ચિત્ર છે, છતાં આપણે તેમનું સન્માન મહારાજસાહેબ પ્રત્યક્ષ હોય તેટલું જ કરીએ છીએ, તો મૂર્તિમાં પણ ભક્તો પ્રત્યક્ષ ભગવાનનાં જ દર્શન કરીને પૂજે છે.'' ત્યાર બાદ તો સ્વામીજી મહારાજાના મહેમાન બનેલ, અને તેમના નિવાસ દરમિયાન તેમણે અનેકનાં જીવન પરિવર્તન કરેલ.
ત્યાર બાદ જયપુર, અજમેરની યાત્રા કરીને સ્વામીજી ખેતડી આવેલ. ખેતડીની રાજ્યસભાના પંડિત શ્રી નારાયણદાસ મોટા વૈયાકરણી હતા. સ્વામીજીએ પતંજલિનું યોગશાસ્ત્ર અને પાણિનિનાં સૂત્રોનો અધૂરો રહેલો અભ્યાસ તેમની પાસે પૂરો
