________________
૨૮
સ્વામી વિવેકાનંદ વિશે આ પ્રસંગે એમને વિચારતા કરી મૂક્યા હતા. પરંતુ આવા અનેક વિચારો વચ્ચે એમણે પ્રવાસ તો આગળ વધાર્યો જ રાખેલ. દુકાળ ચાલતો હોવાથી બદરિકાશ્રમ અને કેદારનાથ જવાનો રસ્તો સરકારે બંધ કર્યો હતો. તેથી રુદ્રપ્રયાગમાં તેમણે લાંબા વખત સુધી તપસ્યા કરી હતી. ત્યાર બાદ ગઢવાલ, શ્રીનગર આવીને તેઓ રહેલા. શ્રીનગરમાં ગાળેલા એક માસ દરમિયાન સ્વામીજીએ છાંદોગ્ય અને બૃહદારણ્યક સિવાયનાં અન્ય મુખ્ય ઉપનિષદો વિશે ગુરુભાઈઓ સાથે સ્વાધ્યાય ચલાવ્યો.
શ્રીનગરથી સ્વામીજી ટીહરી, મસૂરી, રાજપુર, દહેરાદૂન થઈને હૃષીકેશ આવેલ. ભગવાન ચંદ્રેશ્વરના મંદિર પાસે આવેલી એક ઝૂંપડીમાં નિવાસ કર્યો. અહીં તેમની તબિયત એટલી લથડી કે સન્નિપાત થઈ ગયો, અને તેઓ બેભાન બની ગયા. ગુરુભાઈઓ આથી ખૂબ મૂંઝાયા. મદદ માટે ક્યાં જવું? સ્વામીજી એમને મન પ્રાણ સમા હતા; એમના વિના સૌને જગત સૂનું હતું. એ વખતે એક પહાડી માણસની જડીબુટ્ટીએ સ્વામીજીનું જીવન બચાવી લીધું. અણધારી મળી આવેલી એ જડીબુટ્ટીથી સ્વામીજીને આરામ થયો અને ગુરુભાઈઓના જીવમાં જીવ આવ્યો. સ્વામીજીમાં કંઈક શકિત આવતાં, તેમના ગુરુભાઈઓ તેમને હરદ્વાર, કનખલ થઈને સહરાનપુરને રસ્તે મીરત લઈ ગયેલ. ત્યાં તેમના અનેક ગુરુભાઈઓ આવી મળેલ, અને એક શેઠે પોતાના બગીચામાં સૌના નિવાસ અને ભિક્ષાની વ્યવસ્થા કરતાં સ્વામીજીએ પોતાનું પહેલાંનું આરોગ્ય અને ઉત્સાહ પાછાં મેળવી લીધાં.
સ્વામીજીએ ત્યાં રહીને મૃચ્છકટિક, શાકુંતલ, કુમારસંભવ અને વિષ્ણુપુરાણનું અધ્યયન અને સ્વાધ્યાય કર્યા. એક વખત
