________________
વિપત્તિઓના વમળમાં
૧૭ દુઃખનાં વાદળો ઘેરાયાં. સુખચેનની જિંદગીમાંથી નરેન્દ્રનાથ એકાએક સખત ગરીબીમાં આવી પડ્યા અને કેટલીક વાર તો ભૂખમરો વેઠવાની સ્થિતિ પણ ઊભી થતી. આ ભયંકર દિવસો ભૂલવાનો એ પ્રયાસ કરતા, પણ એનો એ પ્રયાસ નિષ્ફળ નીવડતો; આમ છતાંય આ વિકટ પરિસ્થિતિનો એક મર્દની અદાથી નરેન્દ્રનાથે સામનો કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો. બી. એ.ની પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થયા બાદ એણે એલએલ.બી. નો અભ્યાસ શરૂ કર્યો. એ વખતે ગરીબાઈ એટલી બધી વધી ગયેલી કે પગમાં પગરખાં પહેરવાં એ પણ વિલાસ થઈ પડ્યો; વસ્ત્રો માટે હવે જાડું કાપડ આવ્યું અને કેટલીયે વાર જમ્યા વગર એમને કૉલેજમાં જવું પડતું. કેટલીક વાર ભૂખ અને નબળાઈથી એમને તમ્મર આવી જતાં.
જીવનનાં એ કપરાં વષોની વાત નરેન્દ્રનાથે જ કહી છેઃ ‘‘નોકરીની શોધમાં મારે હાથમાં અરજી લઈને ધોમ ધખતા તાપમાં જમ્યા વગર ઉઘાડે પગે એક ઑફિસેથી બીજી ઑફિસે આથડવું પડતું, અનેક ધક્કાઓ ઉપરાંત સર્વત્ર મને જાકારો જ મળતો. મારા મિત્રો પણ મારાથી વિખૂટા થવા લાગ્યા હતા. હું થાકીને લોથપોથ થઈ જતો. મારા પગમાં પીડા થતી અને એટર્લોની મોન્યુમેંટ પાસે છાંયડામાં હું બેસી જતો. . . . ખોટે રસ્તે ગુજરાન ચલાવતા મારા કેટલાક જૂના મિત્રોએ મને એમની સાથે ભળવાનું કહ્યું. અનેક પ્રલોભને મારી સમક્ષ ઉપસ્થિત થયાં. મારી ગરીબીના દિવસોનો અંત આણવા એક પૈસાદાર સ્ત્રીએ અઘટિત કહેણ મોકલ્યું. પરંતુ એને મેં એકદમ તિરસકારપૂર્વક નકારી કાઢ્યું. કોઈ વખત મારા મિત્રો પૂછતા પણ ખરા કે, “આજે તું આટલો બધો ફિક્કો અને દૂબળો કેમ દેખાય છે?' માત્ર એક જ મિત્રે મને ખબર ન પડે તેમ મારી ગરીબ સ્વા. વિ. -૫
