________________
વિપત્તિઓના વમળમાં
૧૫
થઈ પડશે.'' નરેન્દ્રનાથે કહ્યું: ‘‘તો મારે એ સિદ્ધિઓ ન જોઈએ; પહેલાં મને ઈશ્વરનાં દર્શન થવા દો.''
શ્રીરામકૃષ્ણ અને નરેન્દ્રનાથ વચ્ચેના સંબંધોનો અને એમના સાન્નિધ્યમાં રહીને નરેન્દ્રનાથે અનુભવેલાં પ્રેમ અને સ્વતંત્રતાનો સંપૂર્ણ ખ્યાલ આપવો અશક્ય છે. શ્રીરામકૃષ્ણે તો નરેન્દ્રનાથ સમક્ષ પોતાનું હૃદય ખોલી નાખ્યું હતું; અને સ્વતંત્ર રીતે વિચાર કરવાની શક્તિ ખીલવવામાં એને સહાય કરી હતી. આ રીતે એમણે નરેન્દ્રનાથની આત્મશ્રદ્ધા, સત્યનિષ્ઠા અને આધ્યાત્મિકતામાં અનેક ગણી વૃદ્ધિ કરી હતી. નરેન્દ્રનાથ પ્રત્યે શ્રીરામકૃષ્ણે અલૌકિક પ્રેમ અને વિશ્વાસ દાખવ્યાં અને એ રીતે આ સ્વતંત્ર પ્રકૃતિના યુવાન શિષ્યનું એમણે પ્રેમરૂપી અંકુશથી, અનેક પ્રલોભનો સામે અજ્ઞાતપણે રક્ષણ કર્યું.
૪. વિપત્તિઓના વમળમાં
શ્રીરામકૃષ્ણનું મહાપ્રયાણ
પિતા વિશ્વનાથ દત્ત નરેન્દ્રનાથને એક તેજસ્વી ધારાશાસ્ત્રી બનાવવાની મહત્ત્વાકાંક્ષા સેવી રહ્યા હતા, તદુપરાંત એમની ઇચ્છા હવે પુત્રને પરણાવી દેવાની પણ હતી. નરેન્દ્રનાથના પિતાએ કલકત્તાના એક પૈસાદાર અને વગદાર કુટુંબ સાથે વાત કરી રાખી હતી. આ સંબંધ બંધાય તો નરેન્દ્રનાથના કુટુંબને ભારે દાયજો અને તેના ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે ઇંગ્લૅન્ડ જવાનું ખર્ચ મળે એમ હતું. પરંતુ કશું નક્કી થાય તે પૂર્વે જ વિશ્વનાથ દત્તનું અવસાન થયું અને કુટુંબનો ભાર નરેન્દ્રનાથ ઉપર આવી પડ્યો.
