________________
૧૪
સ્વામી વિવેકાનંદ આવી ફિલસૂફી અને નાસ્તિકતા વચ્ચે કશો ભેદ નથી. બ્રહ્મ સાથે મારી એકતા માનું એથી વધુ મોટું પાપ બીજું કશું નથી. હું બ્રહ્મ, તમે બ્રહ્મ, આ બધા સૃષ્ટિપદાર્થો પણ બ્રહ્મા આથી વિશેષ હાસ્યાસ્પદ બીજું શું હોઈ શકે? જે ઋષિમુનિઓએ આવું લખી કાઢ્યું તેઓ ગાંડા જ હોવા જોઈએ.'' આવા આખાબોલા સ્વભાવથી શ્રી રામકૃષ્ણને આનંદ થતો અને એ એટલું જ કહેતા: “એ ત્રાષિમુનિઓના વિચારો તું ભલે ન સ્વીકારે, પણ તું એમને ગાળો કેમ આપી શકે? તું પરમાત્માની અનંતતાને સીમિત કેમ કરી શકે? સત્યરૂપી પરમાત્માની પ્રાર્થના કરતો રહે અને તારી સમક્ષ એ પોતાનું જ સ્વરૂપે પ્રગટ કરે તેમાં શ્રદ્ધા રાખ.'' પરંતુ નરેન્દ્રનાથ એમ કંઈ સહેલાઈથી નમતું મૂકતા નહીં. પોતાની બુદ્ધિની કસોટીએ જે વસ્તુ ચડી ન શકે તેને એ જુઠી જ માનતા અને અસત્યનો વિરોધ કરવો એ એમના સ્વભાવનું એક લક્ષણ હતું.
એક દિવસ શ્રીરામકૃષ્ણ નરેન્દ્રનાથને પંચવટીમાં બોલાવ્યા અને કહ્યું: ‘‘કઠોર તપશ્ચર્યા કરીને મેં દૈવી સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત કરી છે, પરંતુ મારે તેનો શો ઉપયોગ? હું તો મારું શરીર પણ પૂરું સંભાળી શકતો નથી, એટલે માની રજા લઈને મેં એ સિદ્ધિઓ તને આપી દેવાનો વિચાર કર્યો છે. માએ મને કહ્યું છે કે નરેન્દ્રએ મારાં ઘણાં ઘણાં કાર્યો કરવાં પડશે. જો હું આ સિદ્ધિઓ તને આપી દઉં તો જરૂર પડ્યે એનો તું ઉપયોગ કરી શકે. આ બાબતમાં તારું શું કહેવું છે?'' પળવાર વિચાર કરીને એણે પૂછ્યું. ““શું ઈશ્વરનો સાક્ષાત્કાર કરવામાં આ સિદ્ધિઓ મને કામ આવશે?'' ગુરુદેવે જવાબ આપ્યો: ‘ના, એમાં તો એ સિદ્ધિ તને કામ આવશે નહીં, પરંતુ ઈશ્વરનો સાક્ષાત્કાર કર્યા પછી જ્યારે તું એનાં કાર્યો કરીશ ત્યારે એ બધી તને ઉપયોગી
