________________
શ્રી ગુરુચરણે નાનકડા સુંદર હાથ વડે આસ્તેથી એમની કોટે વળગી પડ્યું અને મધુર સ્વરે એમને બોલાવીને સમાધિ દશામાંથી એમના ચિત્તને ઉતારવાનો પ્રયત્ન કરવા લાગ્યું. એના જાદુઈ સંસ્પર્શથી પિનું સમાધિદશામાંથી વ્યુત્થાન થયું, અને એમણે પોતાની સ્થિર અને અર્ધ મીંચેલી આંખોને પેલા અભુત બાળક ઉપર ઠેરવી. એમનો મરક મરક થતા મુખપ્રદેશ દર્શાવી આપતો હતો કે એ બાળક એમની હૃદયસંપત્તિરૂપ હોવું જોઈએ. પરમાનંદપૂર્વક પેલા અદ્દભુત બાળકે એમને કહ્યું : “હું પૃથ્વી ઉપર અવતરીશ. તમારે પણ મારી સાથે આવવાનું છે.' કષિ મૂંગા રહ્યા, પણ તેમની કોમળ દષ્ટિએ સંમતિ વ્યક્ત કરી દીધી. બાળક તરફ અનિમેષ દૃષ્ટિથી જોતાં જોતાં ઋષિ પુનઃ સમાધિમગ્ન થઈ ગયા. મેં આશ્ચર્યપૂર્વક જોયું કે દેદીપ્યમાન તેજરૂપે એમનો એક અંશ પૃથ્વી ઉપર ઊતરી રહ્યો છે, મેં નરેન્દ્રને જોયો કે તરત જ એને પેલા ઋષિ તરીકે ઓળખી લીધો.''
ગુરુદેવે નરેન્દ્રને સ્પર્શ કર્યો, ત્યારથી જ એમનું એના ઉપર પ્રભુત્વ સ્થપાઈ ચૂક્યું હતું. પરંતુ એ પ્રભુત્વમાં જ નરેન્દ્રના આત્મા માટે મુકિતનો ઉચ્ચ સંદેશ હતો. શ્રી રામકૃષ્ણનો પ્રથમથી જ એ ખ્યાલ હતો કે નરેન્દ્રનાથ જેવા ઉચ્ચ અધિકારીને અદ્વૈત વેદાંતનાં રહસ્યોમાં પ્રવેશ કરાવવો, અને એ આશયથી અષ્ટાવક્રસંહિતા તેમ જ વેદાંતનાં અન્ય પુસ્તકોમાંથી કેટલાક ભાગો મોટેથી વાંચવાનું એ તેમને કહેતા. ચુસ્ત બ્રહ્મસમાજી નરેન્દ્રનાથને તો એ બધું નાસ્તિકતાથી ભરેલું લાગતું, એટલે એ વિરોધ કરીને કહેતા: ‘‘આ તો ઈશ્વરદ્રોહ ગણાય, કારણ કે
૧. પૂછપરછ કરીને શ્રી રામકૃષ્ણ પાસેથી માહિતી કઢાવવામાં આવી હતી કે એ બાળક શ્રીરામકૃષ્ણ પોતે જ હતા.
