________________
૧૨
સ્વામી વિવેકાનંદ
મારા ઉપર સચોટ અસર થઈ. પહેલી જ વખત મને એવો પુરુષ જોવા મળ્યો કે જે હિંમતપૂર્વક કહી શકે છે કે, ‘મે ઈશ્વરને જોયો છે.' મને થયું: ‘ભલે એ પાગલ હોય; પરંતુ આવો ત્યાગ તો બહુ જ ઓછા મનુષ્યોમાં જોવામાં આવે છે. પાગલ હોય તોપણ આ પુરુષ અત્યંત પવિત્ર છે, અને સાચો સંત છે. કેવળ આ એક કારણે પણ મનુષ્યજાતિ માટે વંદ્ય છે.' વિચારોની આવી ઘડભાંજ સાથે મે એમને પ્રણામ કર્યા અને કલકત્તા પાછા ફરવાની રજા માંગી.''
નરેન્દ્રનું દક્ષિણેશ્વરમાં આગમન થયું તે પહેલાં જ શ્રીરામકૃષ્ણને એમના આ પટ્ટશિષ્યની કઈ રીતે ઝાંખી થયેલી એ જાણવું રસપ્રદ થશે. આ રીતે તેઓ પોતાની ઝાંખીનું વર્ણન કરે છે: એક દિવસ મેં જોયું કે મારું ચિત્ત સમાધિમાં કોઈ તેજોમય માર્ગે વિહરી રહ્યું છે. તારામંડિત બ્રહ્માંડને સત્વર વટાવીને એણે મનોમય સૂક્ષ્મતર પ્રદેશમાં પ્રવેશ કર્યો. એ ઊંચે ને ઊંચે ચડતું ગયું ત્યારે મે માર્ગની બંને બાજુએ દેવદેવીઓનાં મનોમય સ્વરૂપો જોયાં. પછી ચિત્ત એ પ્રદેશની બાહ્ય સીમાએ પહોંચ્યું. ત્યાં નિરપેક્ષ તત્ત્વના પ્રદેશને સાપેક્ષ તત્ત્વના પ્રદેશથી પૃથક્ કરનાર એક જ્યોતિર્મય વાડ જેવું હતું. એ વાડને ઓળંગીને ચિત્ત એવા અતીન્દ્રિય પ્રદેશમાં પહોંચ્યું કે જ્યાં કોઈ દેહધારી પ્રાણી દેખાતું ન હતું. બીજી જ પળે મે સાત મહાન ઋષિઓને ત્યાં સમાધિસ્થિતિમાં લીન રહેલા જોયા. મને થયું કે જ્ઞાન, પવિત્રતા, ત્યાગ અને ભક્તિના વિષયમાં આ ૠષિઓ કેવળ મનુષ્યોથી જ નહીં, પણ દેવોથી ચડી જાય છે. પ્રશંસામુગ્ધ થઈને હું એમની મહત્તાનો વિચાર કરી રહ્યો હતો, ત્યાં તો મેં એ અખંડ દેદીપ્યમાન પ્રદેશના અમુક ભાગને એક દેવશિશુનું રૂપ ધારણ કરતો જોયો. એ શિશુ એક ઋષિ પાસે આવ્યું, પોતાના
