________________
૫
જન્મ અને બાળપણ જવાનું કારણ પૂછ્યું ત્યારે એણે જવાબ આપ્યો: “મને તો કંઈ જ ખબર નથી. હું તો યાનમાં બેઠો હતો.''
આમ કરતાં નરેન્દ્રની ઉંમર છ વર્ષની થઈ ત્યારે એને એક પાઠશાળામાં મોકલવામાં આવેલ પરંતું ત્યાં ભણતા વિદ્યાર્થીઓની ખોટી રીતભાતનું બાળક નરેન્દ્ર અનુકરણ કરવા માંડતાં થોડા વખતમાં જ એને શાળામાંથી ઉઠાડી લેવામાં આવ્યો હતો. ત્યાર બાદ એક શિક્ષક તેને ભણાવવા માટે આવતા. સાત વર્ષની વયે જ તેણે મુગ્ધબોધ” નામનું સંસ્કૃત વ્યાકરણ તથા રામાયણ અને મહાભારતના કેટલાયે ભાગો કંઠસ્થ કરી લીધા હતા. એક વખત ઘેર ચાલતી રામાયણની કથામાં નરેન્દ્ર કથાકારની ભૂલ કાઢી બત વતાં સૌ ભારે નવાઈ પામેલ.
નરેન્દ્રને 'રાજા'ની રમત રવાનું ખૂબ ગમતું. પોતાના પિતાને ત્યાં જુદી જુદી જ્ઞાતિના અસીલો માટે રાખેલા જુદા જુદા હુક્કામાંથી તેણે એક દિવસ વારાફરતી દમ ખેંચી જોયેલ. તેને લાગતું કે દરેકમાં એક જ સરખો ધુમાડો આવે છે તો એક બીજે હુક્કો શા માટે પી ન શકાય? એક દિવસ પથ્થર સાથે તેનું માથું ભટકાતાં તેની જમણી આંખ ઉપર ભારે જખમ થયેલ. એ જખમની નિશાની જીવનભર કાયમ માટે રહી હતી. વર્ષો પછી ગુરુદેવ શ્રી રામકૃષ્ણ કહેલું: ‘આ અકસ્માતે જ નરેન્દ્રની શક્તિઓ ખાળી રાખી, નહીંતર તો એણે જગતમાં ઊથલપાથલ મચાવી દીધી હોત!'' પણ નરેન્દ્ર તો જગતને ઊંચે લઈ જવા માટે જ જન્મ લીધો હતો, અને આ ભાવિ યુગપુરુષે પોતાની મહત્તાનો પરિચય નાનપણથી જ આપવા માંડેલ.
