________________
C
હજરત મહંમદ અને ઇસ્લામ “કારણ કે તે લોકો અમારી વિરુદ્ધ ખડા થયા છે. તેઓ અમને ખરે માર્ગેથી ખસેડવા ઇચ્છતા હતા, પણ અમે સાફ ઇન્કાર કરી દીધો.” છેવટની કડી મહંમદ સાહેબ વધારે મોટેથી ગાતા હતા.
ખાઈ પૂરી ખોદાઈ રહી નહોતી એટલામાં તો દુશમનો આવી પહોંચ્યા. દસ હજારની ફોજ ખાઈની પેલી પાર અને ત્રણ હજારની આ પાર. વીસ દિવસ સુધી બને તરફથી પથ્થર અને તીરનો વરસાદ વરસ્યા કર્યો. વીસ દિવસ પછી એક જગ્યાએ ખાઈ સાંકડી રહી ગઈ હતી ત્યાંથી દુશમનની કેટલીક ફોજ આ પાર આવી ગઈ. બહુ ભયંકર લડાઈ થઈ. ખૂબ નુકસાન વેઠીને દુશ્મનને ખાઈની પેલી પાર ચાલ્યા જવું પડયું. ટાઢ, વરસાદ અને સીધાસામાનની અછતને લીધે પણ કુરેશીઓને ઘણું નુકસાન થયું. આખરે થાકીને અને લાચાર થઈને બચેલા કુરેશીઓ મક્કા તરફ અને બીજા કબીલાવાળા પોતપોતાને ઘેર પાછા ફર્યા. કુરેશીઓનો મદીના પર આ છેલ્લો હુમલો હતો.
૧૬ ઈસ્લામના કેટલાક ઉપદેશક કુરેશીઓ પરની આ જીતથી મદીનાની નવી રાષ્ટ્રીય સરકાર અને મહંમદસાહેબ બંનેનો પ્રભાવ વધતો ગયો. ઇસ્લામના ફેલાવામાં પણ એને લીધે બહુ મદદ મળી. મદીનામાં મહંમદસાહેબ પોતે ઉપદેશ આપતા હતા અને મદીના બહારના પ્રદેશ માટે તે સમયે એક સામાન્ય રિવાજ એ હતો કે દૂર દૂરના કબીલાના મોટા મોટા માણસો અથવા આગેવાનો મહંમદસાહેબને મળવા મદીના આવતા હતા. તેઓમાંના ઘણા મુસલમાનો થઈને જતા. પછી તેમને જ અથવા કોઈ વાર તેમની સાથે કેટલાક બીજાઓને પણ તે કબીલાઓમાં ઉપદેશ કરવા માટે મોકલવામાં આવતા હતા.
