________________
૪૮
હજરત મહંમદ અને ઇસ્લામ પમાડનારી છે. અને અબુ તાલિબ જેવા જબરજસ્ત અને સાચા માણસ પર મહંમદસાહેબ આટલી ઊંડી છાપ પાડી શક્યા એ તેમની ઈમાનદારીની બહુ મોટી સાબિતી છે.”
અબુ તાલિબના મૃત્યુને ત્રણ દિવસ પણ નહોતા થયા ત્યાં તો મહંમદસાહેબની બીજી મોટી મદદગાર, તેમની પચીસ વરસની સાથી ખદીજા પણ ચાલી ગઈ. ખદીજાના મહંમદસાહેબ પર ભારે ઉપકાર હતા. “પોતાની આ મહેરબાન પરણેતર સાથે તેમણે બહુ પ્રેમ તથા શાનિતભર્યા અને સારા દિવસો ગાળ્યા હતા. તેમને તેના પ્રત્યે બીજા કોઈ પ્રત્યે ન હોઈ શકે એવો સાચો પ્રેમ હતો. મૃત્યુ સમયે ખદીજાની ઉમર ૬૫ વરસની હતી. ઇતિહાસ સાક્ષી પૂરે છે કે, ખદીજાના જીવતાં સુધી મહંમદસાહેબે પોતાના ઘરમાં કે પોતાના હૃદયમાં કોઈ બીજી સ્ત્રીને સ્થાન નથી આપ્યું. ખદીજાના મૃત્યુ પછી ઘણા વરસો બાદ એક વાર તેના ઉપારો યાદ કરતાં મહંમદસાહેબે કહ્યું હતું :
“અલ્લા જાણે છે કે તેના ખદીજાના) કરતાં વધારે ભલી કે દયાળ જીવનસંગિની કદી કોઈ થઈ નથી. હું ગરીબ હતો ત્યારે તેણે મને તવંગર બનાવ્યો, લોકો મને જૂઠો કહેતા ત્યારે તેણે મારા પર વિશ્વાસ આયો, દુનિયા જ્યારે મારી વિરુદ્ધ હતી અને મને દુ:ખ દેતી હતી ત્યારે તેણે મને નિષ્ઠાપૂર્વક સાથ આપ્યો.”
મહંમદસાહેબને ખદીજાથી બે પુત્રો અને ચાર પુત્રીઓ થઈ હતી. બંને પુત્રો નાની ઉંમરમાં ખદીજાના જીવતાં જ ગુજરી ગયા હતા. પુત્રીઓ હયાત હતી. એ આવે સમયે અબુ તાલિબ અને ખદીજા બંનેનું મરણ એ મહંમદસાહેબ પર મોટી આફત હતી. અબુ તાલિબનું મરણ થતાં જ કુરેશીઓએ અને ખાસ કરીને બે કુરેશી સરદાર–અબુ સુફ્તિાન અને અબુ જલેમહંમદસાહેબને માટે મક્કામાં રહેવાનું ફરીથી મુશ્કેલ કરી મૂક્યું. એક દિવસ મહંમદસાહેબ ઉપદેશ આપવા શહેરમાં નીકળ્યા ત્યારે તેમના
2. Gillman.
2. Heroes, Hero-worship and the Heroic in History, by Thomas Carlyle.
