________________
એકાન્તવાસ
અરબસ્તાન અને તેની આસપાસના લોકોની સ્થિતિ, તેમની અંદર અંદરની ફાટફૂટ, તેમના વિચિત્ર ધર્મો તથા રિવાજો અને વિદેશી રાજસત્તાનો તેમના પર જુલમ, આ બધી વસ્તુઓ વિશે શરૂઆતથી જ મહંમદસાહેબ દુ:ખી અને ઊંડા વિચારમાં ડૂબેલા જણાતા હતા. એકાન્તમાં રહેવાની પણ એમને પહેલેથી જ ટેવ હતી. હવે એક નવી વસ્તુ એમને પોતાના જીવનમાં જણાવા લાગી.
શરૂઆતથી એમના મનમાં એકેશ્વરમાં દૃઢ વિશ્વાસ હતો. યહૂદી અને ખ્રિસ્તી વિદ્વાનો અને ખાસ કરીને સીરિયાના ખ્રિસ્તી સાધુઓ પાસે તેમણે સાંભળ્યું હતું કે લાંબા ઉપવાસો, પ્રાર્થનાઓ અને ચૂપચાપ દુ:ખ સહન કરવાથી ઈશ્વર પોતાના ભક્તો પર દયા કરે છે, અને તેમને સત્યનો માર્ગ બતાવે છે. આ બધા ધર્માને માટે મહંમદસાહેબના મનમાં આદર હતો. પરંતુ એ ધર્મોની તે સમયની સ્થિતિ જોતાં તેમાંના એકે ધર્મથી મહંમદસાહેબને સાંત્વન મળી શકે તેમ નહોતું. સર વિલિયમ પૂર લખે છે:
“મહંમદસાહેબમાં શરૂઆતથી જ ચિંતનની આદત અને એક જાતની ગંભીરતા દેખાતી હતી. હવે તે ઘણી વધી ગઈ હતી અને હવે તેઓ પોતાનો ઘણો સમય એકાતમાં ગાળવા લાગ્યા હતા. તેમનું મન ધ્યાન અને ચિંતનમાં ચોંટેલું રહેતું. પોતાની કોમની પડતીનો તેમના મન પર ભારે બોજો હતો. સાચો ધર્મ શ, એ વિષય એમના આત્માને અસ્વસ્થ કરતો હતો. તેઓ ઘાણુંખરું મક્કાની નજીકની સૂમસામ ખીણો અને ટેકરીઓ પર એકાન્તમાં રહેવા, ચિંતન કરવા અને શાંતિ પ્રાપ્ત કરવા ચાલ્યા જતા. હિરા
૩૧
