________________
આરબોનો ધર્મ
“માણસના સદાચાર-દુરાચારનો કશો વિચાર કરવામાં આવતો નહોતો. માણસનાં પાપ તેનાં દુષ્કૃત્યોથી માપવામાં નહોતાં આવતાં પણ એ ખ્રિસ્તી ધર્મના મનાયેલા સિદ્ધાંતોમાંના ક્યા સિદ્ધાંતને કેટલો નકારે છે તેનાથી માપવામાં આવતાં. રોમ, કૉન્સ્ટાન્ટિનોપલ અને એલેકઝાંડિયાના પાદરીઓ ખાઈપીને એકબીજાથી આગળ વધવાની હરીફાઈમાં પડેલા હતા, અને તે માટે હલકાં, મેલાં અને ભયાનક હથિયારો અને ઉપાયોથી પોતાની મતલબ સાધતા હતા. જ્યારે પાદરીઓ પોતે જ, છાનાં ખૂન કરાવવાં, ઝેર દેવું, દુરાચરણ કરવું, આંખો ફોડવી, હુલ્લડો કરાવવાં, બળવા કરાવવા અને અંદર અંદર મારામારી અને કાપાકાપી કરવી વગેરે કામોમાં પડ્યા હતા, જ્યારે પાદરી અને વડા પાદરી (બિશપ અને આર્ક બિશપ) દુન્યવી સત્તાના ભ્રમમાં પડીને એકબીજાને અધમ કહીને શિક્ષા કરતા હતા, રાજદરબારોના નોકરોને લાંચ આપવામાં પૈસા ઉડાવતા હતા અને રાજમહેલની સ્ત્રીઓને પોતાના ગંદા પ્રેમથી જીતવાનો પ્રયત્ન કરતા હતા તો પછી સામાન્ય લોકો પાસેથી શી આશા રાખી શકાય?... ખ્રિસ્તી મહંતોની ફોજ જ્યારે સમ્રાટોની ફોજમાં જઈ મળતી ત્યારે તેમને ગભરાવી મૂકતી હતી અને જો તે મોટાં શહેરોમાં જતી તો ત્યાં ધાર્મિક દંગાફસાદ કરાવતી હતી. ધર્મના મહાન સિદ્ધાંતોનો નિર્ણય કરવા તે બહુ બુમરાણ મચાવતી હતી પરંતુ વિચારસ્વાતંત્ર્ય કે માણસના છીનવી લીધેલા હકોને માટે કદી કોઈ અવાજ નહોતો ઊઠતો. આવી સ્થિતિમાં લોકોમાં તિરસ્કાર અને લાચારી વધે નહીં તો બીજું શું થાય? જે ધર્મની અસર લોકોનાં મન પરથી ભૂંસાઈ ગઈ હતી તે ધર્મને જરૂર પડતાં તેઓ મદદ કરશે એવી આશા રાખી શકાય તેમ નહોતું.”
આ જ કારણે મહંમદસાહેબના વખતમાં ઈ. સ. ૬૧૧માં જ્યારે ઈરાનના જરથોસ્તી બાદશાહે રોમના વિસ્તૃત રાજ પર હુમલો કર્યો ત્યારે નારાજ ખ્રિસ્તી પાદરીરમો અને ખ્રિસ્તી પ્રજામાંના ઘણાએ એ
2. A History of Intellectual Development of Europe. by J. N. Draper, Vol. 1, pp. 332-33.
